بررسی معرفت‌شناختی و روش‌شناختی حساب احتمال در اقتصاد اسلامی بر اساس حکمت متعالیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه اقتصاد، دانشگاه قم

2 دانش‌آموختۀ سطح چهار، حوزۀ علمیۀ قم

چکیده

علم اقتصاد معاصر میان احتمال عینی و معرفت‌‌شناختی فرق گذاشته و از احتمال عینی در نظریه‌های اقتصادی استفادۀ فراوانی کرده است. اما در پی نقدهای ذهن‌گرایان بر احتمال عینی، جهت‌گیری استفاده از حساب احتمال در اقتصاد به‌سمت بیزگرایی و احتمال معرفت‌شناختی میل کرد. در این مقاله، با بررسی جایگاه حساب احتمال در بخش‌های مختلف علم اقتصاد، پیشنهاد می‌شود دانش اقتصاد اسلامی برای تبیین مبانی نظریه‌های اقتصادی از آرای حکمای اسلامی در این زمینه استفاده کند. حکمت متعالیه، احتمال عینی را نوعی از احتمال روان‌شناختی و تنها یقین و جزم منطقی را معتبر می‌داند. لذا احتمال همان توقع ذهنی است که هر چه قانون‌مند باشد، از احتمال روان‌شناختی خارج نمی‌شود. بر اساس نظریۀ اعتباریات علامه طباطبایی (ره)، احتمال روان‌شناختی با مراتب مختلف آن، موضوع احکام عقل عملی است و در برخی موارد در نبود علم منطقی، می‌توان از آن پیروی کرد. استفاده از این آرا، موجب تغییراتی در روش‌شناسی و معرفت‌شناسی اقتصاد اسلامی می‌شود. روش‌شناسی اقتصاد اسلامی از حساب احتمال به‌عنوان روش تأیید نظریات اقتصادی (در صورت نبود علم) استفاده می‌کند. همچنین جایی که خود رفتار انسان، بر اساس احتمال باشد، می‌توان از حساب احتمال بهره برد. در مواردی هم که نمی‌توان به علم رسید، می‌توان از حساب احتمال برای پیش‌بینی احتمالی استفاده کرد. توجه به امور مذکور، این فایده را برای دانش اقتصاد اسلامی دارد که دچار نابسامانی معرفت‌شناختی و روش‌شناختی نخواهد شد. شهید صدر (ره) تفسیری بر اساس علم اجمالی از حساب احتمال ارائه داده که در آن احتمال به حد علم منطقی نمی‌رسد و از کاشفیت بی‌بهره است. نظریۀ ایشان را می‌توان با انجام دادن برخی اصلاحات، ذیل احکام عقل عملی معتبر شمرد. روش این مقاله در جمع‌آوری، اطلاعات کتابخانه‌ای و در تحلیل اطلاعات، تحلیلی - انتقادی و در ارائۀ روش اقتصاد اسلامی، اکتشافی است.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. الماسی، شهرام (1377). نظریۀ احتمالات و نتیجه‌گیری آماری، کتاب ماه فنون و علوم، شمارۀ 9.
  2. پارسانیا، حمید (1383). علم و فلسفه، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
  3. جوادی آملی، عبدالله (1384) تبیین براهین اثبات خدا، تدوین حمید پارسانیا، قم: نشر اسراء.
  4. --------------- (1387). تفسیر تسنیم، ج 11، قم: نشر اسراء.
  5. --------------- (1388). منزلت عقل در هندسۀ معرفت دینی، قم: نشر اسراء.
  6. صدر، سید محمدباقر (1406 ق). الاسس المنطقیه للاستقراء، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
  7. صدرالدین شیرازی، محمدبن ابراهیم (بی‌تا). الحاشیه علی الهیات الشفاء، قم: انتشارات بیدار.
  8. طباطبایی، سید محمدحسین (1385) اصول فلسفه و روش رئالیسم، تهران: صدرا.
  9. ------------------- (1387). کتاب برهان، ترجمه و تحقیق مهدی قوام صفری، قم: بوستان کتاب.
  10. فارابی، ابونصر، (1996). کتاب السیاسه المدنیه، بیروت: مکتبۀ الهلال.
  11. مروارید، محمود (1388). بررسی و بازسازی تفسیر شهید صدر از مفهوم احتمال، نقد و نظر، شمارۀ 56.
  12. ----------- (1388). شهید صدر و اصول موضوعۀ نظریۀ احتمالات، نقد و نظر، شمارۀ 55.
  13. مصباح، مجتبی (1386). درآمدی بر احتمال معرفت‌شناختی، معرفت فلسفی، شمارۀ 15.
  14. مطهری، مرتضی (1369). شرح مبسوط منظومه، ج 3، تهران: حکمت.
  15. هاشمی، ابوالقاسم و روزبهان، محمود (1389). اقتصاد مدیریت، تهران: نشر تابان.
    1. "law of large numbers", (2011). Encyclopædia Britannica, Encyclopædia Britannica Ultimate Reference Suite, Chicago: Encyclopædia Britannica.
    2. Abell, Peter (2005). "rational choice theory", In Adam and Jessica Kuper, The social science encyclopedia, NewYork, Routledge, p1235.
    3. Anand, P.(2005) "decision making", In Adam and Jessica Kuper, The social science encyclopedia, NewYork, Routledge, p285.
    4. Asimakopulos, A. (2005). "marginal analysis" In Adam and Jessica Kuper, The social science encyclopedia, 2nd edition, New York, Routledge, p853.
    5. Audi, Robert (1999). "principle of indifference" In The Cambridge dictionary of philosophy, 2nd edition, Cambridge University press, p738.
    6. Audi, Robert (1999). "probability" In The Cambridge dictionary of philosophy, 2nd edition, Cambridge University press, p743-746.
    7. Coulter, Jeff (1996). "chance, cause and conduct: probability theory and the explanation of human action" In S.G. Shanker, Routledge History of philosophy, vol.9, NewYork, Routledge, p276. 
    8. Davidson, Paul (2005). "money" In Adam and Jessica Kuper, The social science encyclopedia, NewYork, Routledge, p946.
    9. Evans, Jonathan St B.T (2005). "thinking" In Adam and Jessica Kuper, The social science encyclopedia, NewYork, Routledge, p1502-3.
    10. Fitelson, Branden; Hajek, Alan and Hall, Ned (2006). "Probability" In Sarkar, Sahotra and Pfeifer, Jessica, The philosophy of science an encyclopedia, NewYork, Routledge, p607;
    11. Gilboa, Itzhak & other (2008) "Probability and Uncertainty in Economic Modeling" In Journal of Economic Perspectives, Vol. 22, Number 3, p173.
    12. Goyder, John (2005). "sample surveys" In Adam and Jessica Kuper, The social science encyclopedia, NewYork, Routledge, p1300.
    13. Hughes, Gordon (2005). "econometrics" In Adam and Jessica Kuper, The social science encyclopedia, NewYork, Routledge, p358.
    14. Kling, Arnold (2012). The questionable uses of the term "probability" in economics, retrieved from http://www.econlib.org
    15. /library/Columns/y2012/Klingprobability.html
    16. Llewellyn, David T (2005). "risk analysis" In Adam and Jessica Kuper, The social science encyclopedia, NewYork, Routledge, p1281.
    17. Loewer, Barry (1998). "Probability theory and epistemology" In Routledge encyclopedia of philosophy, Ver.1, London and New York: Routledge, p6879.
    18. McCain, Jr. Charles R. (2004) ."Conceptions of probability" In Davis, John B. and others, The Elgar Companion to Economics and Philosophy, p457.
    19. Muellbauer, John (2005). "consumer behavior" In Adam and Jessica Kuper, The social science encyclopedia, NewYork, Routledge, p233.
    20. Rosenkrantz, Roger D (2006)."Statistics, Foundations of" In DONALD M. BORCHERT, Encyclopedia of philosophy, 2nd ed. vol.9, Thomson Gale, USA, p212.
    21. Spirtes, Peter (1998). "Statistics and social science" In Routledge encyclopedia of philosophy, Ver.1, London and New York: Routledge, P8283, 8286.
    22. Stone, M. (2005)."statistical reasoning" In Adam and Jessica Kuper, The social science encyclopedia, NewYork, Routledge, p1440-41.
    23. Strevens, Michael (2005). "Probability and chance" In Borchert, Donald M. Encyclopedia of philosophy, 2nd Edition, Vol. 8, USA, Thomson Gale, p32.

 

مجله علمی
دوره 14، شماره 3
مهر 1396
صفحه 487-515

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار