مسئلۀ شر در الهیات پویشی و حکمت متعالیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار و عضو هیأت علمیِ گروه ادیان و فلسفۀ دانشگاه کاشان

2 دانشجوی کارشناسی ارشد فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه کاشان

چکیده

بیشتر مباحثی که در اندیشه‌های فلسفی و کلامی غرب، دربارۀ مسئلۀ شر مطرح شده‌اند، به جنبۀ نظری آن، (آن‌گونه که در ساختار کتاب مقدس بیان شده است) توجه داشته‌اند. این مباحث اغلب با اشاره به منطقی بودن مسئلۀ مذکور، ناسازگاری قدرت و علم مطلق خدا و رحمت واسعۀ او، وجود انواع مختلف شر در عالم را چالشی جدی پیش روی مؤمنان دانسته‌اند. الهیات پویشی به‌عنوان جنبش نوینی در مباحث کلامی - فلسفی با بهره‌گیری از دیدگاه‌های فلسفی وایتهد و پیروان او در مکتبشیکاگو، با ارائۀ تبیین و توصیف یکسره متفاوتی از تبیین سنتیِ مطرح در ادیان، به‌نوعی با تغییر دادن یا پاک کردن صورت مسئلۀ مورد بحث، سعی در یافتن راه حلی برای پاسخگویی به مسئلۀ شر داشته است. انکار قدرت مطلق خداوند و علم او به آینده، ارائۀ تفسیر متفاوتی دربارۀ ارتباط میان خدا و جهان و نیز تفکیک شر ظاهری از شر واقعی، از مهم‌ترین مبانی الهیات پویشی در مواجهه با مسئلۀ شر محسوب می‌شود. در جستار حاضر، برآنیم تا با تکیه بر آرای فلسفی و کلامی ملاصدرا، به‌ویژه اصالت وجود، تشکیک وجود، عدمی و نسبی بودن شر، رویکرد الهیات پویشی در مواجهۀ با مسئلۀ شر را نقد و بررسی کنیم.

کلیدواژه‌ها


. ابن‌سینا (1403ق). الاشارات و التنبیهات، شرح نصیرالدین طوسی، شرح الشرح قطب‌الدین رازی، قم: مطبعه الحیدری.
 2. پترسون، مایکل و دیگران (1376). عقل و اعتقاد دینی؛ درآمدی بر فلسفۀ دین، ترجمۀ احمد نراقی و ابراهیم سلطانی. تهران: قیام.
3. دهباشی، مهدی (1386). پژوهشی تطبیقی در هستی‌شناسی و شناخت ملاصدرا و وایتهد، تهران: علم.
4. صدرالدین محمد شیرازی (1981). الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
5. --------------- (1382). شرح و تعلیقات صدرالمتألهین بر الهیات شفا، ویراستۀ نجفقلی حبیبی. تهران: انتشارات بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
6. --------------- (1361). مشاعر، ترجمۀ غلامحسین آهنی، تهران: انتشارات مولی.
7. --------------- (1354). المبدأ و المعاد، مقدمۀ سید جلال‌الدین آشتیانی، تهران: انجمن فلسفۀ ایران.
8. قوشچی، علاءالدین (1377). شرح تجرید الاعتقاد، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم.
9. Cobb, Jr John B ,(1976). Process Theology; An Introductory Exposition, Philadelphia: Westminster Press.
10. Griffin, David Ray, (2000). Reenchantment Without Supernaturalism, New York: Cornell Univ.
11. ………………………… (2001). Religion and Scientific Naturalism, Albany. NYSU.
12. Hartshorne, Charles, (1984). Omnipotence and Other Theological Mistakes, State University of New York Press.
13. Ibrahim Kalin (2007).”Mulla Sadra on Theodicy and the Best of All Possible Worlds”, in Journal of Islamic Studies, pp. 183–201.
14. Ian S. Markham, (ed). The Blackwell Companion to the Theologians, Blackwell Publishing Ltd, 2009.
15. Inwagen Van, (2005). "The Problem of Evil," in Wainwright, w. J. ed. Philosophy of Religion, Oxford: Oxford University Press.
16. Mellert, Robert B, (1975). What is Process Theology?. New York: Paulist Press.
17. Mesle, C. Robert & Cobb John B, (1993). Process Theology: A Basic Introduction, St. Louis: Chalice Press.
18. Plantinga, A, (1977). God, Freedom, and Evil, Grand Rapid: Eerdmans.
19. Whitehead, A.N, (1978). Process and Reality, corrected edition, ed. D.R. Griffin and D.W. Sherburne. New York: The Free Press.
20. William, Daniel Day, (1968). The Spirit and Forms of Love, New York: Harper and Row.