تعریف، عینیت و تعداد صفات جوهر الهی در اندیشۀ اسپینوزا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار، پردیس فارابی دانشگاه تهران

چکیده

مسئلۀ صفات خداوند هم در حوزۀ مباحث الهیاتی (کلامی) و هم فلسفی، اهمیت ویژه‌ای دارد و می‌توان از جهات مختلف معناشناختی، معرفت‌شناختی و هستی‌شناختی در خصوص آن به بحث نشست. اسپینوزا فیلسوف عقل‌گرای سدۀ هفدهم که متافیزیک خود را مبتنی بر تصور خدا به‌عنوان علت اولی و تنها جوهر موجود می‌سازد، تصور تام خدا را به تصور صفات خداوند منوط می‌داند و از این مجرا به بحث‌های مختلفی در این زمینه می‌پردازد. در این تحقیق سعی بر این بوده است تا به پرسش‌هایی در زمینۀ تعریف، عینیت و تعداد صفات جوهر الهی در اندیشۀ اسپینوزا پاسخ‌های نظام‌مند داده شود. روش تحقیق در این مقاله توصیفی - تحلیلی و بر اساس تحقیق کتابخانه‌ای - اسنادی است. به اختصار می‌توان گفت که اسپینوزا در دیدگاه نهایی خود، صفات را معرفت‌پذیر، مقوّم ذات جوهر، عینی و ناوابسته به ذهن فاعل شناسا و از نظر عددی نامتناهی می‌داند. او همچنین بین صفات خدا و خصوصیات او قائل به تمایز است. همچنین نشان داده خواهد شد که دیدگاه اسپینوزا در بحث صفات، تغییراتی را نیز به خود دیده است.

کلیدواژه‌ها


  1. ابن‌میمون، موسی (1972). دلاله الحائرین، به تحقیق یوسف آتای، قاهره: مکتبه الثقافه الدینیه.
  2. اسپینوزا، باروخ (1374). رساله در اصلاح فاهمه، ترجمۀ اسماعیل سعادت، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
  3. ـــــــــــــــ(1376). اخلاق، ترجمۀ محسن جهانگیری، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
  4. ـــــــــــــــ(1382). شرح اصول فلسفۀ دکارت و تفکرات مابعدالطبیعی، ترجمۀ محسن جهانگیری، تهران: سمت.
  5. بریه، امیل (1385). تاریخ فلسفۀ قرن هفدهم، ترجمۀ اسماعیل سعادت، تهران: هرمس.
  6. پارکینسون، جورج (1381). عقل و تجربه در اسپینوزا، ترجمۀ محمدعلی عبداللهی، قم: بوستان کتاب قم.
  7. ــــــــــــــــ(1386). نظریۀ شناخت اسپینوزا، ترجمۀ مسعود سیف، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
  8. توازیانی، زهره (1382). ابنمیمون و تأثیر بر اسپینوزا در مسئلۀ صفات خدا، حکمت سینوی، شمارۀ 22: 54 - 71.
  9. دکارت، رنه (1376). فلسفۀ دکارت: قواعد هدایت ذهن، اصول فلسفه، انفعالات نفس، ترجمۀ منوچهر صانعی دره‌بیدی، تهران: انتشارات الهدی.
  10. طالب‌زاده، حمید؛ صابری ورزنه، حسین (1393). نقدهای اسپینوزا بر انسان‌وارانگاری خدا، نشریۀ فلسفۀ دانشگاه تهران، سال 42، شمارۀ 2: 73 - 89.
  11. مرادخانی، علی (1380). هگل و فلسفۀ مدرن، تهران: نشر مهر نیوشا.

12. Allison, H (1987). Benedict de Spinoza: An Introduction, Yale.

13. Bennett, J (1984). A Study of Spinoza's Ethics, Indianapolis.

14. Bowman, C (1967). Spinoza’s Doctrine of Attributes, Southern Journal of Philosophy, 5(1): 59 - 71.

15. Curley, E (1969). Spinoza’s Metaphysics, Harvard.

16. _______(1988). Behind the Geometrical Method, Princeton.

17. Davidson, Donald (1999). Spinoza’s Causal Theory of Attributes, in Desire and Effects: Spinoza as Psychologist, The Jerusalem conferences, Vol 3, edited by Yovel, Y, New York .

18. Delahunty, R. G (1985). spinoza, routledge.

19. Della Rocca, M (2002). Spinoza’s Substance Monism, in Spinoza: Metaphysical Themes, edited by koistinen & Biro, Oxford: 11 - 37.

20. Descartes (1984-85). The Philosophical Writings of Descartes, Trans by Cottingham, Vol 1 & 2, Cambridge.

21. _________(1991). The Philosophical Writings of Descartes, Trans by Cottingham, Vol 3, Cambridge.

22. Eisenberg, P (1990). On the Attributes and Their Alleged Indepedence of One another, in Spinoza: Issues and Directions, edited by Curley, E, New York: 1 - 15.

23. Fraenkel, C (2009). Hasdai Crescas on God as the Place of the World and Spinoza’s Notion of God as res extensa, Aleph, 9 (1): 77 - 111.

24. Gilead, A (1998). Substance, Attributes, and Spinoza’s Monistic Pluralism, The European Legacy, (316): 1 - 14.

25. Hart, A(1983). Spinoza’s Ethics: Part I and II, Leiden.

26. Haserot, F (1953). Spinoza’s Definition of Attributes, The Philosophical Review, 26(4): 499 - 513.

27. Hegel, G. W. F (1892 - 1896). Lectures on the History of Philosophy, trans by E. S. Haldane & F. H. Sinson, 3 Vols, London.

28. Joachim, H. H (1901). A Study of the Ethics of Spinoza, New York.

29. Kessler, W (1975). A Note on Spinoza’s Concept of attribute, in Spinoza: Essays in Interpretation, edited by Freeman and mandelbaum, Open Court Pub: 191 - 194.

30. Kline, G (1977). On the Infinity of Spinoza’s Attributes, in Speculum Spinozanum, edited by Hessing. S, Routledge: 333 - 352.

31. Martens, S (1978). Spinoza on Attributes”, Synthese Journal, (37): 101 - 111.

32. Parchment, S (1996). The God-Attribute Distinctio in Spinoza’s Metaphysics, History of Philosophy Quarterly, 13(1): 55 - 72.

33. Poppa, F (2009). Spinoza’s Concept of Substance and Attributes, British Journal for the History of Philosophy, (17): 921 - 938.

34. Spinoza, B (1972). Spinoza Opera, 5 Vols, edited by Carl Gebhardt, Heidelberg.

35. _________(2002). Complete Works, Trans by Samuel Shirley, Cambridge.

36. Wolf, A (1910). Spinoza’s Short Treatise: with Translation and Commentary, London.

37. Wolfson, H (1934). The Philosophy of Spinoza, 2 Vols, Harvard.

38. Woolhouse, R. S (1993). The Concept of Substance in Seventeenth Century, Routledge.