تأملی برجایگاه دین در تحولات اخلاق سیاسی غرب

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار حقوق عمومی؛ پردیس فارابی؛ دانشگاه تهران؛ ایران

2 دانش‌آموختۀ دکتری حقوق عمومی؛ پردیس فارابی؛ دانشگاه تهران؛ ایران

چکیده

دین به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مقوله‌های خیر (زندگی خوب)، نقش ویژه‌ای در هدف‌گذاری و معنابخشی به زندگی انسان ایفا کرده و با عرضۀ آموزه‌هایی معطوف به زندگی مطلوب، به «فرارَوی» انسان ازآنچه به آن دچار است،تغییر زندگی و گذار از «هست» به «باید» یاری می‌رساند. در عین حال،ضرورت‌های اجتناب‌ناپذیر زیست جمعی و نقش انکارناپذیرِ زمینه‌ها و نهادهای اجتماعی چون دولت در حیات انسان موجب شده است تا سنجشِ نسبت «جامعه» با «خیر» به یکی از دغدغه‌های خاطر اندیشمندان بدل شود و در این ‌بین اخلاق سیاسی از دیرباز، متکفل ارائۀ رهیافت مناسبی در باب نسبت نهاد دولت با دین بوده است. نوشتار حاضر در راستای بررسی تحولات اخلاق سیاسی در غرب، پس از تحلیل اجمالیِ فراز و نشیب‌های تاریخیِ مسیحیت از قرون وسطی تا دوران معاصر، به ایدۀ غالب سیاسی یعنی بی‌طرفی دولت در قبال دین می‌پردازد و در آخر، رویکرد انتقادی کمال‌گرایی که در اواخر سدۀ بیستم و توسط نوفضیلت‌گرایانِ غربی احیا شده است، از نظر خواهد گذشت. رویکرد اخیر در نقد معضلات ناشی از تکثر اخلاقی غرب،خواهان احیای دین به‌مثابۀ منبع تشخیص گزاره‌های اخلاقی، ‌انگاری اخلاقی و تقویت جماعت است و پیرو تفکر ارسطویی، رسالت دولت در قبال خیر و نقش تربیتی این نهاد را یادآوری می‌کند.

کلیدواژه‌ها


  1. ارسطو (1371). سیاست، ترجمۀ حمید عنایت، تهران: شرکت سهامی انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
  2. براتعلی‌پور، مهدی (1384). شهروندی و سیاست نوفضیلتگرا، تهران: انتشارات تمدن ایرانی.
  3. برلین، آیزایا (1368). چهار مقاله دربارۀ آزادی، ترجمۀ محمد علی موحد، تهران: شرکت سهامی انتشارات خوارزمی.
  4. تِیلور، چارلز (1393). زندگی فضیلتمند در عصر سکولار، ترجمۀ فرهنگ رجایی، تهران: آگاه.
  5. خاتمی، محمود (1387). زمینۀ تاریخی مدرنیته، تهران: نشر علم.
  6. راسخ، محمد (1386). مدرنیته و حقوق دینی، نامۀ حقوقی، شمارۀ دوم: 3 – 26.
  7. راسخ، محمد؛ محمد رضا، رفیعی (1389). نسبت حکومت با زندگی مطلوب، نگرشی به رویکرد بیطرفی، دوفصلنامۀ فقه و حقوق اسلامی، سال اول، شمارۀ اول.
  8. رحمت الهی، حسین (1388). تحول قدرت، دولت و حاکمیت از سپیدهدمان تاریخ تا عصر جهانی شدن، تهران: میزان.
  9. راولز، جان (1392). لیبرالیسم سیاسی، ترجمۀ موسی اکرمی، تهران: ثالث.
  10. رهنمایی، سید احمد (1380). غربشناسی، سیری در تحولات فرهنگی - سیاسی غرب از یونان باستان تا پایان هزارۀ دوم، قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
  11. سالیوان، راجر (1380). اخلاق در فلسفۀ کانت، ترجمۀ عزت‌الله فولادوند، تهران: طرح نو.
  12. سندل، مایکل (1374). لیبرالیسم و منتقدان آن، ترجمۀ احمد تدین، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
  13. شجاعی زند، علیرضا (1383). عرفی شدن در غرب مسیحی و شرق اسلامی، تهران: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل وابسته به انتشارات امیرکبیر.
  14. --------------- (1394). دین در زمانه و زمینۀ مدرن، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  15. قاری سیدفاطمی، سید محمد (1381). نظریات اخلاقی در آیینۀ حقوق، فصلنامۀ نامۀ مفید، شمارۀ 29: 23 – 42.
  16. کِی فرانکنا، ویلیام (1376). فلسفۀ اخلاق، ترجمۀ هادی صادقی، قم، کتاب طه.
  17. کیکس، جان (1392). علیه لیبرالیسم، ترجمۀ محمد رضا طاهری، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
  18. لاگلین، مارتین (1388). مبانی حقوق عمومی، ترجمۀ محمد راسخ، تهران، نشر نی.
  19. لیدمان، سون اریک (1381). تاریخ عقاید سیاسی، ترجمۀ سعید مقدم، تهران: نشر اختران.
  20. محمودی، سید علی (1393). درخشش‌های دموکراسی، تأملاتی در اخلاق سیاسی، دین و دموکراسی لیبرال، تهران: نشر نگاه معاصر.
  21. مک اینتایر، اَلِسدر (1379). تاریخچۀ فلسفۀ اخلاق، ترجمۀ انشاءالله رحمتی، تهران: حکمت.
  22. مِندوس، سوزان (1395). بیطرفی در فلسفۀ اخلاق و فلسفۀ سیاسی، ترجمۀ فاطمه سادات حسینی، قم: کتاب طه.
  23. Galston, William (1991). Liberal purposes ,goods, virtues and diversity in the liberal state , Cambridge university press, first edition
  24. Raz, Joseph (1986). The morality of freedom ,Clarendon press, Oxford, First published
  25. Macintyre, Alasdair (2007). After virtue ,A study in moral theory, University of Notre Dame press, Indiana, Third edition