نمادین بودن زبان دین از منظر تیلیش و غزالی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیأت علمی گروه معارف اسلامی، دانشگاه پیام نور

2 دانشیار گروه فلسفۀ دین، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران

چکیده

از دیدگاه پل تیلیش، زبان انسان برای سخن گفتن از اعیان و وقایع عادی زندگی او مناسب است و به‌هیچ‌وجه نمی‌توان چنین زبانی را برای سخن گفتن از خدای «متعالی» و «به‌کلی دیگر» به‌کار گرفت. غایت قصوا یا دلبستگی واپسین جز با زبان نمادین بیان‌شدنی نیست و نمادهای دینی تنها در موقعیت سخن از خدا و بازنمایی بنیان غایی هستی، معنای نمادین‌ دارند. محمد غزالی نیز قائل است که معرفت به عالم علوی جز از طریق نمادهای عالم سفلی محال خواهد بود. نمادگرایی او ناظر به کل عالم ملک و شهادت است. هر دو شخصیت بر درک شایستۀ نمادهای دینی از طریق پیوند قلبی و علم حضوری تأکید دارند. اما نزد تیلیش این ادراک، تنها زمینۀ مواجهۀ بهتر با خدا را فراهم می‌کند و فاقد حیثیت واقع‌نمایی و معرفت‌بخشی است؛ در حالی‌که غزالی نمادها را واجد چنین حیثیتی می‌داند.

کلیدواژه‌ها


  1. . ابوزید، نصر حامد (1389). معنای متن: پژوهشی در علوم قرآن، ترجمۀ مرتضی کریمی‌نیا، چاپ پنجم، تهران: طرح نو.

    2. انوشه، حسن (1381). فرهنگنامۀ ادبی فارسی: دانشنامۀ ادب فارسی، چاپ دوم، تهران: سازمان چاپ و انتشارات.

    3. پترسون، مایکل و ... (1376). عقل و اعتقاد دینی، احمد نراقی و ابراهیم سلطانی، چاپ اول، تهران: طرح نو.

    4. پورنامداریان، تقی (1389). رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی، چاپ هفتم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

    5. تیلیش، پل (1375). معنی و توجیه نمادهای دینی، ترجمۀ امیرعباس علیزمانی، فصلنامۀ معرفت، شمارۀ 19: 38 - 43.

    6. ـــــــــ (1376). الهیات فرهنگ، ترجمۀ مراد فرهادپور و فضل‌الله پاکزاد، تهران: طرح نو.

    7. جوادی آملی، عبدالله (1390). تفسیر تسنیم، ج سوم، چاپ ششم، قم: مرکز نشر اسراء.

    8. حمید، حمید (1993). تفکر نوافلاطونی و نمادگرایی نوریه در اندیشۀ ابوحامد محمد غزالی، مجلۀ ایران‌شناسی، سال ششم، شمارۀ 1: 118 - 138.

    9. ساجدی، ابوالفضل (1383). زبان دین و قرآن، قم، مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی.

    10. سعیدی روشن، محمدباقر (1389). تحلیل زبان قرآن و روش‌شناسی فهم آن، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.

    11. سل. آلن. پی. اف (1387). تاریخ فلسفۀ دین، ترجمۀ حمیدرضا آیت‌اللهی، چاپ دوم، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.

    12. عفیفی، ابوالعلاء (1383ق). مقدمۀ مشکاه‌الأنوار غزالی، قاهره: الدار القومیه.

    13. علیزمانی، امیر عباس (1381). خدا، زبان و معنا (درآمدی بر فلسفۀ زبان دینی)، قم: آیت عشق.

    14. ــــــــــــــــــــ (1375). زبان دین، چاپ اول، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم.

    15. غزالی، ابوحامد محمد‌بن محمد (بی‌تا). إحیاء علوم الدین، به کوشش عبدالرحیم‌بن حسین حافظ عراقی، چاپ اول، بیروت: دارالکتاب العربی.

    16. ــــــــــــــــــــ (1409 ق). الأربعین فی اصول الدین، چاپ اول، بیروت: دارالکتب العلمیه.

    17. ــــــــــــــــــــ (1971). جواهر القرآن و درره، تحقیق محمد عبدالسلام شاهین، چاپ اول، بیروت: دارالکتب العلمیه.

    18. ــــــــــــــــــــ (1378). کیمیای سعادت، به کوشش حسین خدیو جم، چاپ هشتم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

    19. ــــــــــــــــــــ (2010). مجموعه رسائل الإمام الغزالی، بیروت: دارالفکر للطباعه و النشر و التوزیع.

    20. ــــــــــــــــــــ (بی‌تا ب). المستصفی من علم الأصول، تصحیح، مقدمه و تعلیق ابراهیم محمد رمضان، بیروت: دارالأرقم بن ابی‌الأرقم.

    21. ــــــــــــــــــــ (1986). المقصد الأسنی فی شرح معانی الأسماء الحسنی، تحقیق و مقدمۀ فضله شحاده، بیروت: دارالمشرق.

    22. مجتهد شبستری، محمد (1379). نقدی بر قرائت رسمی از دین، چاپ اول، تهران: طرح نو.

    23. وینرایت، ویلیام ج. (1378). امر قدسی از نگاه رودلف اتو، نامۀ مفید، شمارۀ 19: 127 - 142.

    24. هوردرن، ویلیام (1368). راهنمای الهیات پروتستان، ترجمۀ طاطه‌وس میکائلیان، تهران: علمی و فرهنگی.

    25. Alston, William(1989). Divine Nature and Human Language: Essays in Philosophical Theology, Ithaca & London: cornell university press.

    1. 26.  Alston, William (1967). “Religious Language” in: Encyclopedia of Philosophy, Edited by: Paul Edwards, New York: Macmillian Company and Free Press; London: Collier Macmillan, Vol. 7, pp. 169-173.

    27. Alston, William (1998). “Religious Language” in Routledge Encyclopedia of philosophy, Edited by: Edward Craig, London and New York, First Published, Vol. 8, pp. 255-260

    1. Sapiar, E(1921) Language, New York: Harcourt Brace.

    29. Tillich, Paul (2000). Courage To Be, With an introduction by Peter J. Gomes, New Haven & London: Yale University Press.

    30.Tillich, Paul (1957). Dynamics of Faith. New york: Harper Torchbooks/ The Cloister Library.

    31. Tillich, Paul (1967). Systematic Theology, Chicago: university of Chicago press.