تعلیلِ تفاوتِ اعتقاد به«وحی الهی»در اسلام و مسیحیت از منظر جامعه‌شناختی و تفاوت‌های کلامی ناشی از آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکتری دین‌پژوهی و مدرس دانشگاه فرهنگیان؛ پردیس شهید پاکنژاد؛ یزد؛ ایران

چکیده

   در مقایسۀ دیدگاه اسلام و مسیحیت نسبت به وحی دو پرسش عمده امکان طرح دارد: پرسش اول اینکه دیدگاهِ متفاوتِ این دو سنت دینی نسبت به ماهیتِ وحی (با توجه به اینکه هر دو دین از ادیان وحیانی به‌شمار می‌روند) عمدتاً از کجا ناشی شده است؛ پرسش دیگر اینکه: این تفاوت، به چه تفاوت‌های کلامی دیگر و با چه سطحی از قوّتِ استدلال منجر شده است. پرسش اول در حوزۀ جامعه‌شناسی دین و پرسش دوم در حوزۀ فلسفۀ دین قرار می‌گیرد. پاسخ پرسش اول این است که چون پارادایم فرهنگی یونان در زمان پیدایش دین مسیح، پارادایم شرک و باور به خدایان انسان‌نما بوده است؛ متفکران صدر مسیحیت و به‌ویژه پولس (برای فهم‌پذیر کردن و مقبول جلوه دادن دین مسیح و به‌منظور توسعه و ترویج آن) متناسب با پارادایم فرهنگی غالبِ آن روزِ یونان، تفسیر جدیدی از ماهیت عیسی و دین مسیح ارائه کردند که تا امروز نیز ادامه دارد. پارادایم فرهنگی زمان پیدایش دین اسلام نیز مبتنی بر شرک و بت‌پرستی بود، اما عواملی چون پیروزی و تسلط اسلام در سرتاسر حجاز در کوتاه‌مدت، نزول قرآن به‌نحو تدریجی و در طول مدت 23سال، کتابتِ قرآن به‌عنوان یک مرجع نهایی و وجود امامان شیعه بعد از پیامبر، سبب شد تا پارادایم توحید و یکتاپرستی بدون هیچ‌گونه تغییری مقبولیت لازم را پیدا کند و به‌طور کامل جای پارادایم شرک و بت‌پرستی را بگیرد. پاسخ پرسش دوم این است که: این دو نگاه متفاوت به ماهیت وحی، سلسله‌ای از لوازم کلامیِ متفاوت نسبت به ماهیت ایمان، ماهیت پیامبری، ماهیت متون مقدس و کیفیت دستیابی به هدایت و رستگاری را به‌دنبال می‌آورد که به برخی از آنها اشاره شده است. اثبات این نتایج کلامی در مسیحیت به‌مراتب دشوارتر از اسلام و با تکلف بیشتری مواجه است.

کلیدواژه‌ها


. قرآن کریم.
2. نهج‌البلاغه.
3. ارکون، محمد و لوئی کارده (1391). اسلام، دیروز ـ  فردا، ترجمۀ محمدعلی اخوان، تهران: انتشارات اخوان خراسانی.
4. اسمیت، ویلفرد کنتول (2536 شاهنشاهی). اسلام در جهان امروز، ترجمۀ حسینعلی هروی: انتشارات دانشگاه تهران.
5. الیاده، میرچا (1387). متون مقدس بنیادین از سراسر جهان، ترجمۀ مانی صالحی علامه، تهران: انتشارات فراروان.
6. ایزوتسو، توشی هیکو (1393). خدا و انسان در قرآن، ترجمۀ احمد آرام، تهران: شرکت سهامی انتشار.
7. انجیل (مرقس و یوحنا).
8. توفیقی، حسین (1385). آشنایی با ادیان بزرگ، تهران: انتشارات سمت.
9. خلجی، محمدمهدی (1377). آرا و اندیشه‌های دکتر محمد ارکون، تهران: مرکز مطالعات فرهنگی ـ بین‌المللی مدیریت مطالعات اسلامی.
10. سگال، رابرت ای (1391). آشنایی با ده رویکرد در مطالعۀ ادیان، ترجمه و توضیح محسن زندی و محمد حقانی فضل، قم: انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب.
11. علوی عاملی، احمدبن زین‌العابدین (1399 ق). مناهج الأخیار فی شرح الإستبصار، قم: مؤسسۀ اسماعیلیان.
12. کلینی، محمد (۱۳۶۵).  الکافی، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
13. مک گراث، الستر (1385). درآمدی بر الهیات مسیحی، ترجمۀ عیسی دیباج، چاپ اول، تهران: انتشارات کتاب روشن.
 14. ناس، جان بایر (1385). تاریخ جامع ادیان، مترجم علی‌اصغر حکمت، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
15. کارپنتر، هامفری (1380). عیسی، ترجمۀ حسن کامشاد، تهران: انتشارات طرح نو.
16. کلیسای کاتولیک (1388). تعالیم کلیسای کاتولیک، ترجمۀ حسن قنبری و حسین سلیمانی و احمدرضا مفتاح، قم: انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب.
17. کونگ، هانس (1390). متفکران بزرگ مسیحی، گروه مترجمان، قم: انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب.
18. مک گراث، الستر (1385). درآمدی بر الهیات مسیحی، ترجمۀ عیسی دیباج، تهران: انتشارات کتاب روشن.
19. مفتاح، احمد رضا (1393). سیر تحول الهیات اخلاقی کاتولیک، دوفصلنامۀ علمی و پژوهشی اخلاق وحیانی، سال دوم، شمارۀ 6: 100 – 118.
20. ماسون، دنیز (1389). قرآن و کتاب مقدس: درون‌مایه‌های مشترک، ترجمۀ فاطمه تهامی، تهران: دفتر پژوهش و نشر سهروردی.
21. ویور، مری جو (1381). درآمدی به مسیحیت، ترجمۀ حسن قنبری، قم: انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب.
22. هیک، جان (1376). فلسفۀ دین، ترجمۀ بهزاد سالکی، تهران: انتشارات بین‌المللی الهدی.
23. Bloesch ,Donald G (1994). Holy Scripture: Revelation, Inspiration and Interpretatio,The Paternoster Press Carlisle.
24. Bockmuehl, Markus (2001). the cambridge companion to JESUS, Cambridge University Press.
 25. Coward, Harold (1988). Scripture in the World Religion: A short introduction, Oneworld Publication, Oxford ox2 7AR England
26. Jean-Yves Lacoste (1999). Encyclopedia of Christian Theology, (Paris: Presses Universitaires de France, ISBN 2 – 13 –048825 – 0
27. Meister, Chad, and James Beilby (2013). The Routledge Companion to Modern Christian Thought, First published in 2013 by Routledge 2 Park Square, Milton Park, Abingdon, Oxon OX14 4RN
28. McGonagle, David .J(2002). Thomson gale, New catholic encyclopedia