طریق مهایانه شاخۀ بزرگی از دین بودایی است که در کشورهای چین، نپال، تبت، مغولستان، کره، تایوان، ویتنام و ژاپن پیروان بسیار دارد. این آیین که جدیدتر از شاخۀ خواهر آن، یعنی تهره‌واده (هینه‌یانه) به‌شمار می‌رود، بر مبادی و اصولی مشابه با آن استوار است، اما بر برخی از آنها تأکید بیشتری دارد و تفسیرهای متفاوتی را از آنها ارائه می‌دهد. نظریۀ خلأ و آموزه‌های وابسته به آن، اعتقاد به آرمان بُدهیستوه، وجود بدهیستوه‌های متعدد و تأکید بر یاد کردن سوگند بدهیستوه و بالأخره طریق سرسپردگی یا بهکتی‌مارگه از برجسته‌ترین اصول شکل‌دهندۀ مهایانه، و وجه تمایز آن با تهره‌واده شمرده می‌شوند. افزون بر این، شاخۀ مهایانه بدون رد کردن متون مقدس هینه‌یانه، در هر یک از مکاتب متعدد خود دارای متون پذیرفته‌شده و مرجعی است که بیان‌کنندۀ دیدگاه‌های آن مکاتب هستند. یکی از قدیمی‌ترین جریان‌های فکری درون مهایانه، مکتب مادهیه‌میکه (راه میانه) است که نظریۀ خلأ (شونیَه یا شونیَتا) از جملۀ اصول بنیادی آن به‌شمار می‌رود و از همین‌رو، شونیه‌وادَه یا شونیَتاوادَه نیز نامیده می‌شود. در این مقاله کوشش بر آن است که ضمن ارائۀ تاریخچۀ مختصری از شکل‌گیری طریق مهایانه و مکتب مادهیه‌میکه، آموزۀ خلأ از دیدگاه این جریان فکری - فلسفی تعریف و رابطۀ آن با سایر اصول مهایانه بررسی شود.
Anesaki, M., )1911.( “Docetism (Buddhist)”, Encyclopedia of Religion and Ethics, James Hastings (ed.), Edinburgh, T. & T. Clark, vol. 4, pp. 835- 840.
S. Radhakrishnan & C. A. Moore )1957.( A Source Book in Indian Philosophy (eds), Princeton, Princeton University Press.
Bareau, A., )1986.( “Hīnayāna Buddhism”, Encyclopedia of Religion, Mircea Eliade (ed.), New York, Macmillan, vol. 2, pp. 444- 457.
Bond, G. D., )1986.( “Tathāgata”, ibid, vol. 14, pp. 352- 354.
Chatterjee, S. & Datta, D., )1960.( An Introduction to Indian Philosophy, Calcutta, Calcutta University Press.
Conze, E., )2000.( Buddhism, A Short History, Oxford, One World.
Idem, )2000.( Buddhist Texts through the Ages, Oxford, One World.
Coomaraswamy, A. K., )1988.( Buddha and the Gospel of Buddhism, New Jersey, Citadel Press.
Idem, )1993.( Time and Eternity, New Delhi, Munshiram Manuharlal,.
Gard, R. A., )1962.( Buddhism, New York, George Braziller.
Gethin, R., )1998.( The Foundations of Buddhism, Oxford, Oxford University Press.
Gombrich, R. F., )1990.( “How the Mahāyāna Began”, The Buddhist Forum, vol. 1: Seminar Papers 1987- 1988, London, SOAS.
Guenther, H. V., )1972.( Buddhist Philosophy in Theory and Practice, Middlesex, Pengun Books.
Kalupahana, D., )1986.( “Pratītya- Samutpāda”, Encyclopedia of Religion, Mircea Eliade (ed.) New York, Macmillan, vol. II, pp. 484- 488.
La Vallée Poussin, L. de, )1911.( “Mahāyāna”, Encyclopedia of Religion and Ethics, James Hastings (ed.), Edinburgh, T. & T. Clark, vol. 8, pp. 330- 336.
Nakamura, H. )1986.( “Mahāyāna Buddhism”, Encyclopedia of Religion, Mircea Eliade (ed.), New York, Macmillan, vol. 2, pp. 457- 472.
Radhakrishnan, S., )1998.( Indian Philosophy, New Delhi, Oxford University Press.
Schopen, G., )2004.( “Mahāyāna”, Encyclopedia of Buddhism, R. E. Buswell (ed.), New York, Macmilan.
Sinnet, A. P., )1907.( Esoteric Buddhism, London.
Skorupski, T., )1986.( “Buddhist Dharma and Dharmas”, Encyclopedia of Religion, Mircea Eliade (ed.), New York, Macmillan, vol. 4, pp. 356- 358.
Streng, F. J., )1986.( “Nāgārjuna”, ibid, vol. 10, pp. 290- 293.
Idem, )1986.( “ Śūnyam and Śūnyatā”, ibid, vol. 14, pp. 155- 156.
Thurman, R. A. F., )1986.( “Tathāgata- garbha”, Encyclopedea of Religion, Mircea Eliade (ed.), New York, Macmillan, vol. 14, pp. 354- 356.
Wayman, A., )1973.( The Buddhist Tantras, Light on Indo- Tibetan Esoterism, New York.
Williams, P., )2000.( Buddhist Thought, London, Routledge.
Yamaguchi, S.,)1956.( “Development of Mahayana Buddhist Beliefs”, The Path of the Buddha, K. W. Morgan (ed.), New york, Ronald Press Co.
Yūichi, k. , )1986.( “Mādhyamika”, Encyclopedea of Religion, Mircea Eliade (ed.), New york, Macmilla, vol. 9, pp. 71- 77.
Zimmer, H., )1963.( Philosphies of India, J. Campbell (ed.), New York, Bollingen Foundation.
لاجوردی, فاطمه. (1397). نظریۀ شونیَتا (خلأ) و مفاهیم وابسته به آن در فلسفۀ مادهیه‌میکۀ بودایی. مجله علمی " فلسفه دین ", 15(1), 195-226. doi: 10.22059/jpht.2018.226935.1005441
MLA
فاطمه لاجوردی. "نظریۀ شونیَتا (خلأ) و مفاهیم وابسته به آن در فلسفۀ مادهیه‌میکۀ بودایی", مجله علمی " فلسفه دین ", 15, 1, 1397, 195-226. doi: 10.22059/jpht.2018.226935.1005441
HARVARD
لاجوردی, فاطمه. (1397). 'نظریۀ شونیَتا (خلأ) و مفاهیم وابسته به آن در فلسفۀ مادهیه‌میکۀ بودایی', مجله علمی " فلسفه دین ", 15(1), pp. 195-226. doi: 10.22059/jpht.2018.226935.1005441
VANCOUVER
لاجوردی, فاطمه. نظریۀ شونیَتا (خلأ) و مفاهیم وابسته به آن در فلسفۀ مادهیه‌میکۀ بودایی. مجله علمی " فلسفه دین ", 1397; 15(1): 195-226. doi: 10.22059/jpht.2018.226935.1005441
