باورهای کلامی و علوم انسانی (جایگاه و چگونگی تأثیر)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی، قم، ایران

چکیده

بی‌شک آگاهی جامع از کاستی‌های کلام موجود، پاسخ دقیق به امکان اسلامی‌سازی علوم و مبرهن به امکان پیرایش علوم از پیش‌فرض‌ها، با نگاهی کلان به جایگاه‌های تأثیر و تأثر و از آن طریق اصطیاد چگونگی تأثیر باورهای کلامی بر علوم انسانی میسر است. نوشتار حاضر، ضمن پذیرش فی‌الجمله نه بالجمله ابتنای علوم انسانی و امهات مسائل این علوم بر گزاره‌های کلامی، با استفاده از روش تاریخی و تحلیل عقلی، هدف مذکور را در طرحی جامع دنبال می‌کند. بر اساس این طرح، الف) علم یا فعالیت علمی به‌عنوان متعلق تأثیر گاهی به‌صورت مستقیم و زمانی دیگر به‌صورت غیرمستقیم از باورها اثر می‌پذیرند؛ ب) در تأثیر غیرمستقیم، باورهای کلامی در مرحلۀ اول بر عوامل معرفتی (عوامل فلسفی و علمی) یا غیرمعرفتی (ویژگی‌های شخصیتی دانشمندان، فرهنگ، محیط و جامعۀ آماری و...) تأثیرگذار بر علم یا فعالیت علمی تأثیر می‌کنند و آنگاه بر علوم انسانی؛ ج) تأثیرگذاری بر فعالیت و فرایند تولید علم و پژوهش به دو صورت خرد و کلان تصور‌شدنی است؛ زیرا علم را می‌توان ناظر به مسئلۀ پژوهشی و کلیت معرفت، تصور و مراحل تولید آن دو را بررسی کرد؛ د) همچنین در صورتی‌که مراد از علم معنای دیسیپلین باشد، مؤلفه‌های علم مانند موضوع، روش، غایت و... از باورهای کلامی اثر می‌پذیرند.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. ترخان، قاسم (1393). مبانی کلامی و عرصه‌های پیشرفت، قبسات، شمارۀ 72: 159 - 189.
  1. ـــــــــــــ (1392). مدل سبک زندگی برآیندی از جهان‌ شناسی، قبسات، شمارۀ 69: 19 - 48.
  2. ـــــــــــــ (1395). برآیند مبانی جهان‌شناختی الگوی اسلامی پیشرفت، قبسات، شمارۀ 80: 33 - 59.
  3. ـــــــــــــ (1396). درآمدی بر مبانی کلامی علم دینی با تأکید بر علوم انسانی، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
  4. تریگ، راجر (1384). فهم علم اجتماعی. ترجمۀ شهناز مسمی‌پرست، تهران: نشر نی.
  5. جوادی آملی، عبدالله (1386). سرچشمۀ اندیشه، ج 4، عباس رحیمیان محقق، چاپ دوم، قم: نشر اسراء.
  6. ــــــــــــــــــــ (1393). تبیین نظریۀ حضرت آیت‌الله علامه جوادی آملی، کتاب نقد، شمارۀ 70 ـ 71: 369 ـ 402.
  7. خسروپناه، عبدالحسین و همکاران (1392). در جست‌وجوی علوم انسانی اسلامی، ج 1، چاپ اول، قم: دفتر نشر معارف.
  8. ربانی گلپایگانی، علی (1372). تشابه و تمایز کلام و فلسفه. کیهان اندیشه، شمارۀ 47: 94 ـ 98.
  9. رووت، مایکل (1389). فلسفۀ علوم اجتماعی، ترجمۀ محمد شجاعیان، چاپ اول، تهران: پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
  10. رشاد، علی‌ اکبر (1387). معیار علم دینی، فصلنامۀ ذهن، شمارۀ 33: 5 ـ 12.
  11. سروش، عبدالکریم و دیگران (1382). سنت و سکولاریسم، چاپ دوم، تهران: صراط.
  12. سروش، عبدالکریم (1373). تفرج صنع، چاپ سوم، تهران: مؤسسۀ فرهنگی صراط.
  13. ـــــــــــــــــ (1374). درس‌هایی در فلسفۀ علم‌الإجتماع، تهران: نشر نی.
  14. ـــــــــــــــــ (1386). علم چیست، فلسفه چیست؟ چاپ شانزدهم، تهران: مؤسسۀ فرهنگی صراط.
  15. ـــــــــــــــــ (1375). قبض و بسط تئوریک شریعت، چاپ سوم، تهران: مؤسسۀ فرهنگی صراط.
  16. صدر، سید محمد باقر(1408). اقتصادنا، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
  17. طباطبایی، سید محمد حسین (1417). المیزان فی تفسیرالقرآن. چاپ پنجم، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعۀ مدرسین.
  18. گلشنی، مهدی و خسرو باقری (1378). امکان و چگونگی علم دینی، حوزه و دانشگاه، شمارۀ 18: 10 ـ 20.
  19. مطهری، مرتضی (1374). مجموعه آثار، ج 13، تهران: انتشارات صدرا.
  20. ــــــــــــــ (1378). مجموعه آثار، ج 3، تهران: انتشارات صدرا.
  21. ــــــــــــــ (1371). مجموعه آثار، ج 5، تهران: انتشارات صدرا.
  22. میرمعزی، سید حسین (1384). الگوی مصرف کلان در جامعۀ اسلامی، اقتصاد اسلامی. شمارۀ 20: 33 ـ 56.
  23. نراقی، احسان (1379). علوم اجتماعی و سِیر تکوینی آن، تهران: نشر و پژوهش فرزان روز.
  24. وبر، ماکس (1382). روش‌شناسی علوم اجتماعی، ترجمۀ حسن چاوشیان، تهران: نشر مرکز.
    1. Descartes, Rene (1993). Principles of Philosophy (in: The philosophical Writings of Rene Descartes؛ Vol. 1), Trans: John Cottingham and others, Cambridge: Cambridge University Press.
    2. Hume, David(2009). A Treatise of Human Nature: Being an Attempt to introduce the experimental Method of Reasoning into Moral Subjects, The Floating Press.
مجله علمی
دوره 15، شماره 2
تیر 1397
صفحه 503-526

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار