الهیات سلبی در اندیشۀ ابن‌سینا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

2 دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

چکیده

در این مقاله الهیات سلبی در ابعاد وجودشناختی، معرفت‌شناختی و زبان‌شناختی در اندیشۀ ابن‌سینا با توجه به دلایلی چون تباین خالق و مخلوق، تأکید بر وحدت و بساطت حقیقی ذات خدای متعال، مثل و شبیه نداشتن، همچنین حد و ماهیت نداشتن او، اطلاق و عدم تناهی، ناتوانی انسان در احاطۀ بر خدای متعال، تعالی و فوق عقل بودن خدا، نقص معرفت معلول نسبت به علت، محدودیت قوای ادراکی بشر بررسی شده است. با بررسی نظام الهیاتی ابن‌سینا به این تبیین می‌رسیم که در وجودشناسی سینوی وجود شکاف عظیمی بین وجود مطلق یعنی خدا و دیگر مخلوقات تأکید می‌شود. او علت مخلوقات است،‌ اما شباهت نوعی با آنها ندارد و در بعد معرفت‌شناختی امکان معرفت ایجابی مطابق با واقع را برای انسان نفی کرده است. در ساحت زبان‌شناختی نیز دلایل الهیات سلبی مبتنی بر بعد وجودی و معرفتی این دیدگاه است .طبیعتاً آنچه ناشناختنی و نایافتنی است، بیان‌شدنی هم نیست.

کلیدواژه‌ها


1. ابن‌سینا (1363). المبدأ و المعاد، به اهتمام عبدالله نورانی، تهران: مؤسسۀ مطالعات اسلامی دانشگاه مک‌گیل با همکاری دانشگاه تهران.
2. ــــــــــــــــــــ (1385). الهیات من کتاب الشفاء، تحقیق حسن‌زاده آملی، چ اول، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیه.
3. ــــــــــــــــــــ (1380 ق). الطبیعیات (شفا)، تحقیق الاب قنواتی و سعید زاید، قاهره: جامعة القاهره.
4. ــــــــــــــــــــ (1388). التعلیقات، قم: مکتب الاعلام الاسلامی فی الحوزة العلمیه.
5. ـــــــــــــــــــ (1403 ق). الاشارات و التنبیهات، شرح نصیرالدین طوسی، شرح الشرح قطب‌الدین رازی، قم: انتشارات بلاغة.
6. ـــــــــــــــــــ (1394). دانشنامۀ علایی، انتشارات مولی، تهران.
7. ــــــــــــــــــــ (بی‌تاالف). النجاة، به اهتمام مصطفی افندی المکاوی و الشیخ محی‌الدین الصبری، قاهره: جامعة القاهره.
8. ــــــــــــــــــــ (1980). عیون الحکمه، تحقیق عبدالرحمن بدوی، چ دوم، بیروت: دارالعلم.
9. ــــــــــــــــــــ (1413 ق). المباحثات، تحقیق و تعلیق محسن بیدارفر، قم: انتشارات بیدار.
10. ابراهیمی دینانی، غلامحسین (1395). قواعد کلی فلسفی در فلسفۀ اسلامی، جلد 1، تهران: انجمن حکمت اسلامی.
11. افلاطون (1380). دورۀ آثار افلاطون، جلد ۱، ترجمۀ محمد حسن لطفی و رضا کاویانی، تهران: بی‌نا.
12. افلوطین (1413 ق). اثولوجیا، عبدالرحمن بدوی، قم: نشر بیدار.
13. ـــــــ (1380). دورۀ کامل آثار افلاطون، ترجمۀ محمد حسن لطفی، تهران: شرکت سهامی انتشارات خوارزمی.
14. استیس، والتر ترنس (1361). عرفانوفلسفه، ترجمۀ بهاءالدین خرمشاهی، تهران: سروش.
15. بریه، امیل (1382). مفهومخدادراندیشهوفلسفۀ فیلون، ترجمۀ سعید رحیمیان، پژوهش‌های فلسفی و کلامی، شمارۀ 15 و 16.
16. ــــــــ (1380). تاریخفلسفۀقرونوسطیودورۀتجدد، ترجمۀ یحیی مهدوی، تهران: خوارزمی.
17. توکلی، غلامحسین (1386). الهیات سلبی، فصلنامۀ نامۀ حکمت، سال پنجم، شمارۀ 1.
 18. شهرستانی، محمدبن عبدالکریم (1967). المللو النحل، چاپ محمد سیدکیلانی، قاهره.
19. فنایی اشکوری، محمد (1380). نگاهیگذرابهنقشاسلامدرتمدنغربی، ماهنامۀ معرفت، سال هجدهم، شمارۀ ۴۰.
20. قمی، قاضی سعید (1373). شرحتوحیدصدوق، تصحیح و تعلیق نجفقلی حبیبی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
21. کاکایی، قاسم (1381). وحدت وجود به روایت ابن‌عربی و مایستر اکهارت، تهران: هرمس.
22. کاکایی، قاسم و بحرانی، اشکان (1387). مبانینظریالهیاتسلبی، نامۀ مفید، سال چهاردهم، شمارۀ 68.
23. مجتهدی، کریم (1375). فلسفهدرقرونوسطی، چ اول، تهران: امیرکبیر.
24. نصر، سید حسین و اولیور لیمن (1386). تاریخ فلسفۀ اسلامی، تهران:‌ حکمت.
25. نصر، سید حسین (1345). سه حکیم مسلمان، ترجمۀ احمد آرام، تهران: امیرکبیر.
26. ولفنسون، اسرائیل (1936). موسی‌بن میمون؛ حیاته و مصنفاته، بی‌جا: قاهره.
27. هاشمی، محمد منصور (۱۳۸۳). خدا به‌عنوانامر مطلق، نقد و نظر، سال ۹، شمارۀ ۳ و ۴.