حریت یا آزادی در مفهوم دینی و عرفانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموختۀ دکتری ادیان و عرفان تطبیقی، پژوهشگر و مدرس دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 دانش‌آموختۀ کارشناسی ارشد ادیان و عرفان تطبیقی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

یکی از مفاهیم مهم عرفانی که به‌عنوان یک کمال و فضیلت انسانی شناخته می‌شود و در مراتب عالی بندگی و سلوک معنوی حاصل خواهد شد، «حریت» و آزادی معنوی است. این خصلت برخلاف مفهوم آزادی در اصطلاح علوم سیاسی و اجتماعی از طریق عبودیت و بندگی خالصانۀ حق و بریدن از بندگی غیرحق حاصل می‌شود. زمانی انسان به حریت و آزادی معنوی می‌رسد که مراتب عالی سلوک را طی کرده، از بند نفس و تعلقات مادی کاملاً رها شده باشد. در این نوشتار برآنیم که این مفهوم را از منظر دینی و عرفانی به مطالعه بگذاریم و گسترۀ معنایی و ارزش معنوی آن را در عرفان و از زبان اهل معرفت بیان کنیم. به این منظور، پس از تمهید بحث، مفهوم حریت از نظر لغوی و اصطلاحی بازشناخته و آنگاه نسبت آن با مفاهیم دیگری مثل عبودیت و انسان کامل بررسی شده و از زبان ولی حق، سیّدالاحرار علی مرتضی (ع) شرح و بسط یافته است. همچنین از نظر برخی بزرگان عرفان و صاحبان اندیشه و حکمت عرفانی در این باب بهره برده‌ایم. در پایان، نتایج این مطالعه در معرض ملاحظه و استفادۀ طالبان معارف دینی، آزادیخواهان و بنده آزادان گذاشته شده است.

کلیدواژه‌ها


  1. قرآن

    1. نهج‌البلاغه (1373). ترجمة سید جعفر شهیدی، تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
    2. لغتنامۀ دهخدا.
    3. ابن‌عربی، محی‌الدین (1387). اصطلاحات صوفیه، ترجمۀ گل بابا سفیدی، تهران: انتشارات شفیعی.
    4. ــــــــــــــــــــ (1388). فتوحات مکیه، مصحح محمد خواجوی، تهران: انتشارات مولی.
    5. افلاکی العارفی، شمس‌الدین (1961). مناقبالعارفین، مصحح تحسین یازیجی: انتشارات انجمن تاریخ ترک.
    6. امام جعفر صادق (ع) (منسوب) (1377). مصباح الشریعه، ترجمۀ عبدالرزاق گیلانی، تهران: پیام حق.
    7. انصاری، خواجه عبدالله (1379). شرح منازل السائرین، مصحح علی شیروانی، تهران: انتشارات الزهرا.
    8. بقلی، روزبهان (1349). شرح شطحیات، ترجمۀ جواد نوربخش، تهران: انتشارات طهوری.
    9. پورجوادی، نصرالله (1372). مجموعه آثار ابوعبدالرحمن سلمی، کتاب الفتوه. جلد 2: مرکز نشر دانشگاهی.
    10. جرجانی، علی‌بن محمد (1370). تعریفات، تهران: ناصر خسرو.
    11. رحمتی، انشاالله (1386). تأویل روحانی و ولادت ثانی، ماهنامۀ پژوهشی اطلاعات حکمت و معرفت، سال دوم، شمارۀ 80، تهران: انتشارات اطلاعات.
    12. رشّاد، علی‌ اکبر (1391). حریت و مدارات، تهران: انتشارات امیرکبیر.
    13. روزنتال، فرانس (1379). مفهوم آزادی از دیدگاه مسلمانان، ترجمۀ منصور میراحمد، قم: مرکز انتشارات حوزۀ علمیه.
    14. سراج، ابونصر (1382). اللمع فی التصوف، ترجمۀ مهدی مجتبی، تهران: انتشارات اساطیر.
    15. سلمی، عبدالرحمن (1372). طبقات الصوفیه، محقق نورالدین شریبه: انتشارات جماعت الازهر للنشر والتألیف، دارالکتب العربی بمصر محمد حلمی المنیاوی.
    16. غنی، قاسم (1369). تاریخ تصوف اسلام، جلد 2، چ پنجم، تهران: انتشارات زوّار.
    17. قشیری، ابوالقاسم (1393). شرح رسالۀ قشیریه، ترجمۀ حسین شهبازی، تهران: انتشارات زوّار.
    18. کاکایی، قاسم (1382). وحدت وجود به روایت ابنعربی، اکهارت، چ دوم، تهران: انتشارات هرمس.
    19. گوهرین، سید صادق (1368). شرح اصطلاحات تصوف، جلد 4، تهران: انتشارات زوّار.
    20. لاهیجی، شمس‌الدین محمد (1378). مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز، چ سوم، تهران: انتشارات زوّار.
    21. مجلسی، محمد باقر (1320). بحارالانوار، جلد 64، تهران: مؤسسه دارالکتب الاسلامیه.
    22. مطهری، مرتضی (1353). انسان کامل، تهران: انتشارات صدرا.
    23.  ــــــــــــــــ (1356). گفتارهای معنوی، تهران: انتشارات صدرا.
    24. نسفی، عزیزالدین (1379). کتاب الانسان الکامل، با تصحیح و مقدمۀ ماریژان موله و پیشگفتارهای هانری کربن، تهران: انتشارات طهوری.
    25. ـــــــــــــــــ (1359). کشف الحقایق: انتشارات بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
    26. همدانی، عین‌القضات (1387). التمهیدات، ترجمۀ علی جهان‌پور، تهران: سپهر دانش.