ماهیت عرفان اجتماعی با تکیه بر مؤلفۀ انسان کامل از منظر امام خمینی(ره)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی، قم، ایران

چکیده

عرفان اجتماعی مولود طبیعی عرفان اسلامی – اهل‌بیتی و نیاز ضروری زمان و زمانۀ ما، به‌ویژه در تکوین و تکامل تمدن نوین اسلامی است. عرفان اجتماعی در معارف عرفانی مبتنی بر کتاب و سنت، نه‌تنها در برابر عرفان فردی نیست، بلکه سالک سفر اول سلوکی (سفر از خلق به حق) و سفر دوم سلوکی (سفر از حق در حق به حق) را به سفر سوم سلوکی (سفر از حق به خلق با حق) یکی پس از دیگری پشت سر می‌گذارد تا به سفر چهارم سلوکی (سفر در خلق به خلق با حق) نائل ‌شود و در حقیقت، بعد از «استکمال وجودی»، مسئولیت «اکمال» و «تکمیل» خلق و دستگیری مردم را بر عهده می‌گیرد که در سه عنصر: 1. هدایت فکری؛ 2. تربیت اخلاقی - روحی و 3. عدالت اجتماعی امکان بیان و تبیین دارد که انسان کامل مکمل معصوم، در درجۀ اول و انسان متکامل در درجۀ دوم، مسئولیت یادشده را بر عهده می‌گیرند. بنابراین پرسش اصلی نوشتار حاضر این است که عرفان اجتماعی با تکیه بر مؤلفۀ انسان کامل دارای چه ماهیتی و شأنی از منظر امام خمینی است؟ در این مقاله با روش نقلی – عقلی، چیستی عرفان اجتماعی را معطوف به جایگاه انسان کامل در هستی و شأن اجتماعی یا ولایت اجتماعی – سیاسی عارف ربانی، تحلیل و تعلیل کرده‌ایم.

کلیدواژه‌ها


  1. ـ قرآن کریم.

    ـ نهج‌البلاغه.

    1. ‌خمینی [امام]، روح‌الله (1378). آداب‌الصلاة، چ چهارم، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
    2. ــــــــــــــــــــــ (1373). شرح چهل حدیث، چ چهارم، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
    3. ــــــــــــــــــــــ (1406 ق). تعلیقات بر شرح فصوص الحکم و مصباح‌الانس، قم: مؤسسۀ پاسدار اسلام.
    4. ــــــــــــــــــــــ (1377). شرح حدیث جنود عقل و جهل، چ چهارم، تهران, مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
    5. ــــــــــــــــــــــ (1381). شرح دعای سحر، چ چهارم، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
    6. ــــــــــــــــــــــ (1376). صحیفۀ امام خمینی، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
    7. ــــــــــــــــــــــ (1376). مصباح الهدایه الی الخلافة و الولایه، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
    8. ــــــــــــــــــــــ (1378). کلمات قصار، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
    9. ــــــــــــــــــــــ (1378). تبیان، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
    10. ــــــــــــــــــــــ (1375). تفسیر سورۀ حمد، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
    11. ــــــــــــــــــــــ (1378). سرّ الصلوة، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
    12. ــــــــــــــــــــــ (1378). جهاد اکبر یا مبارزه با نفس، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
    13. ــــــــــــــــــــــ (1382). نامه‌های عرفانی، مجموعه آثار 1، چ اول، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
    14. ــــــــــــــــــــــ (1378). لطایف ربانی، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
    15. ــــــــــــــــــــــ (1378). نقطة عطف، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).

    16. کنگرۀ بزرگداشت امام خمینی (اخلاق و عرفان) (1382). مقالات عرفان، مجموعه آثار، جلد 4، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).

    1. جوادی آملی، عبدالله (1378). بنیان مرصوص، قم: اسراء.
    2. کلینی، محمدبن یعقوب (1365). اصول کافی، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
    3. شیخ طوسی، محمدبن حسن (۱۳۷۸ – ۱۳۸۲ ق). تهذیب الاحکام، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
    4. صدوق، ابی‌جعفر محمدبن علی‌بن حسین‌بن بابویه قمی (۱۴۱۳). من لایحضره الفقیه، ج4، قم: انتشارات اسلامی جامعۀ مدرسین قم.
    5. مطهری، مرتضی (1378). مجموعه آثار، جلد 2، تهران: انتشارات صدرا.
    6. ـــــــــــــــ (1378). مجموعه آثار، جلد 3، تهران: انتشارات صدرا.
    7. ـــــــــــــــ (1378). مجموعه آثار، جلد 23، تهران: انتشارات صدرا.
    8. ـــــــــــــــ (1382). یادداشت‌ها، جلد 4، تهران: انتشارات صدرا.
    9. مجلسی، محمد باقر (1404 ق). بحار الانوار، بیروت: مؤسسة الوفاء.