ساحت‌های اخلاق در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران با تأکید بر رویکرد حکومت دینی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه حقوق عمومی،‌ پردیس فارابی دانشگاه تهران، قم،‌ ایران

2 دانش‌آموختۀ دکتری حقوق عمومی، پردیس فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران

چکیده

جمهوری اسلامی ایران بر مبنای نظریه‌ای دینی شکل گرفت و قانون اساسی آن نیز بر پایه‌های مفاهیمی دینی مانند توحید، عدالت، امامت و معاد تدوین شد. از سوی دیگر قانون اساسی بستر تنظیم نهادهای بنیادین و ارزش‌های اولین و تضمین‌کننده آزادی‌های شهروندان است. هرچند در نگاه اول قانون اساسی سندی حقوقی محسوب می‌شود و دارای کارکردهایی از جنس هنجارهای قانونی است، شاهد حضور و بروز آموزه‌های اخلاقی (که اغلب از جنس آموزه‌های اخلاقی در دین هستند) در این سند برتر هستیم. این آموزه‌ها هم به‌عنوان شروطی برای زمامداران تلقی و هم تحدیدی بر صلاحیت آنان محسوب می‌شود و هم معیاری برای ارزیابی زمامداری. در این مقاله برآنیم تا با رویکردی اخلاقی، هم به اصل فلسفۀ وجودی قانون اساسی و هم به اصول مندرج در آن نگاهی بیفکنیم و نشان دهیم که آموزه‌های اخلاقی هم به‌طور صریح و هم غیرصریح در قانون اساسی جاری بوده و به‌عنوان پشتوانه‌ای در درون آن ساری است و حتی می‌توان تفسیری اخلاقی از نهادهایی مانند قانون اساسی و تفکیک قوا بیان کرد.

کلیدواژه‌ها


  1. آقایی طوق، مسلم؛ کدخدایی، عباسعلی (۱۳۹۰). بررسی مبانی و ابزارهای اقتصاد قانون اساسی و کاربرد آن در مهندسی قانون اساسی، نامۀ مفید، شمارۀ 88: 88 - 63.
  2. اشمیت، کارل (۱۳۹۳). الهیات سیاسی: چهار فصل در باب حاکمیت، تدوین شوآب گئورگ، مترجم خدیو طاهر، تهران: نگاه معاصر.
  3. جنتی، احمد (۱۳۹۴). شورای نگهبان بر سه اصل «شرع»، «اخلاق» و «قانون» تأکید دارد، خبرگزاری تسنیم، 23 خرداد 1394. دستیابی در 27 مهر 1394. نشانی:

http://www.tasnimnews.com/fa/news/1394/03/23/768506.

  1. حبیب‌نژاد، سید احمد (۱۳۸۶). حقوق و وظایف نمایندگی مجلس، تهران: کانون اندیشۀ جوان.
  2. روزبه، محمد حسن (1395). مراتب اخلاقی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، فصلنامۀ سیاست متعالیه، سال چهارم، شمارۀ پانزدهم، زمستان.
  3. صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون جمهوری اسلامی ایران (1364). تهران، ادارۀ کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، جلد 4.
  4. عمید زنجانی، عباسعلی (۱۳۸۹). دانشنامۀ فقه سیاسی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  5. کاستیلیون، داریو (۱۳۸۴). تئوری سیاسی قانون اساسی، حقوق اساسی، ترجمۀ مسعود کاکاوند، شمارۀ 5: 336 - 311.
  6. طباطبایی، سید جواد (۱۳۸۶). حکومت قانون در ایران، تهران: انتشارات ستوده.

10. موسی‌زاده، ابراهیم (۱۳۹۰). دادرسی اساسی در جمهوری اسلامی ایران، تهران، ادارۀ چاپ و انتشار معاونت تدوین، تنقیح و انتشار قوانین و مقررات.

11. نویمان، فرانتس (۱۳۹۰). آزادی و قدرت و قانون، تدوین هربرت مارکوزه، مترجم عزت‌الله فولادوند، تهران: انتشارات خوارزمی.

12. Deshowitz, Alan.(2005) Legal Ethics and the Constitution. Hofstra L. Rev., 34: 747.‌

13. Sleight, Karl J., and John A. Mancuso (2010). "Ethics and the Constitution." NY ST. BJ 12: 1 - 35.‌

14. Smerdel, Branko (2000). Ethics in Government Conflict of Interest and the Constitution. Zbornik PFZ, 50: 769.‌ (Conference Version).

15. Owigar, John W. B. (2002. Feburary, 08). "Ethics And Living Values In Constitution", Constitution of Kenya Review Commission, address: http://www.commonlii.org/ke/other/KECKRC/2002/4.html#Heading1