تطبیق و نقد رویکرد فخر رازی و استیس به زبان دینی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

چکیده

مطالعۀ تطبیقی رویکرد فخر رازی و استیس به زبان دینی، حاکی از این بوده که در حیطۀ روش‌شناسی، تأکید آنها بر روش عرفانی و شهود دینی است. در حوزۀ توجیه باورهای دینی، رویکرد مبناگرایانه به گزاره‌های دینی داشته‌اند. استیس کل دین را برابر با عرفان و ورای عقل و نطق و متناقض‌نما دانسته است. در حالی‌که فخر رازی تنها بخشی از دین را بیان‌ناپذیر و زبان ناظر به آن را حقیقی پنداشته است. به همین نحو ایمان دینی و تلقی از وحی، از منظر آنها نیز تفاوت دارد. در حوزۀ نقد و ارزیابی این‌گونه است که در دیدگاه استیس، علاوه بر تناقض درونی، دو عالم مادی و غیرمادی جدا و در عرض هم تصور شده‌اند. رویکرد استیس دارای لوازمی چون ایمان‌گرایی، غیرشناختاری بودن زبان دینی، بی‌نیازی انسان از وحی و ... است. اما فخر رازی روش ایمان‌گرایانه- عقل‌گرایانه به زبان دینی داشته و با تحلیل اسما و اوصاف الهی با دو رویکرد سلبی و ایجابی، انسان را نیازمند وحی دانسته است. از این‌رو دیدگاه فخر رازی نسبت به استیس در حوزۀ زبان دینی، کامل‌تر محسوب می‌شود.

کلیدواژه‌ها


  1. ـ قرآن کریم.

    1. احمدپور، مهدی و دیگران (1389). کتاب شناخت اخلاق اسلامی، چ سوم، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
    2. استیس، والتر ترنس (1384). عرفان و فلسفه، ترجمۀ بهاءالدین خرمشاهی، چ ششم، تهران: سروش.
    3. ـــــــــــــــــ (1388). زمان و سرمدیت، ترجمۀ احمدرضا جلیلی، چ اول، تهران: دانشگاه ادیان و مذاهب
    4. ـــــــــــــــــ (1381). دین و نگرش نوین، ترجمۀ احمدرضا جلیلی، چ اول، تهران: انتشارات حکمت.
    5. پترسون، مایکل و دیگران (1379). عقل و اعتقاد دینی، ترجمۀ احمد نراقی و ابراهیم سلطانی، چ سوم، تهران: طرح نو.
    6. دیویس، برایان (1386). درآمدی بر فلسفۀ دین (ویراست دوم)، ترجمۀ ملیحه صابری نجف‌آبادی، چ اول، تهران: سمت.
    7. الرازی، فخرالدین (1404 ق). محصل افکار المتقدمین و المتأخرین من العلماء و الحکماء و المتکلمین، و بذیله تلخیص المحصل للعلامه نصیرالدین طوسی، الطبعه الاولی، بیروت: دارالکتاب العربی.
    8. ـــــــــــــــ (1383). چهارده رساله (کتاب الفرق فی احوال المسلمین و المشرکین)، ترجمه و تصحیح سید محمد باقر سبزواری، چ دوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    9. ـــــــــــــــ (1420 ق). التفسیر الکبیر، چ سوم، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
    10. ـــــــــــــــ (1396 ق/ 1976). لوامع البینات شرح اسماء الله تعالی و الصفات، قاهره: مکتبه الکلیات الأزهریه.
    11. ـــــــــــــــ (1301 ق/ 1883). اسرار التنزیل و انوار التأویل، چ سنگی، تهران.
    12. ـــــــــــــــ (1407 ق). المطالب العالیه من العلم الالهی، الطبعه الاولی، بیروت: دارالکتاب العربی.
    13. ـــــــــــــــ (1341). البراهین در علم کلام، مقدمه و تصحیح سید محمد باقر سبزواری، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    14. ـــــــــــــــ (1353 ق/ 1934). الاربعین فی اصول الدین، الطبعه الاولی، حیدرآباد: دایره المعارف العثمانیه.
    15. ـــــــــــــــ (1992). معالم اصول الدین، تعلیق د. سمیع دغیم، الطبعه الاولی، بیروت: دارالفکر اللبنانی.

    16. سعیدی روشن، محمد باقر (1383). تحلیل زبان قرآن و روش‌شناسی فهم آن، چ اول، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی و پژوهشکدۀ حوزه و دانشگاه.

    17. سالاری‌راد، معصومه و دیگران (1394). تبیین رویکرد سلبی فخر رازی به زبان دینی با تأکید بر مبانی آن، جستارهای فلسفۀ دین، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال چهارم، شمارۀ اول.

    1. عمید، حسن (1389). فرهنگ فارسی عمید، چ اول، تهران: انتشارات اشجع.
    2. مصباح یزدی، محمد تقی (1388). فلسفۀ اخلاق، تحقیق و نگارش احمد حسین شریفی، چ چهارم، تهران: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل.

    20. ــــــــــــــــــــــــ (1387). نقد و بررسی مکاتب اخلاقی، تحقیق و نگارش احمد حسین شریفی، چ دوم، قم: انتشارات مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).

    1. مهدوی‌نژاد، محمد حسین (1387). ایمان‌گرایی خردپیشه در اندیشۀ فخر رازی، چ اول، تهران: دانشگاه امام صادق(ع).

    22. مهدوی‌نژاد، محمد حسین و دیگران (1394). زبان دینی از منظر استیس با تأکید بر مبانی معرفت‌شناختی آن، پژوهشنامۀ فلسفۀ دین (نامۀ حکمت)، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق(ع)، سال 13، شمارۀ دوم (26).

    1. نظرنژاد، نرگس (1382). آیا ایمان به خدا عقلانی است؟ چ اول، تهران: دانشگاه الزهراء.
    2. هیک، جان (1382). اثبات وجود خدا، ترجمۀ عبدالرحیم گواهی، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
      1. Siegel,H (1987). Relativism Refuted :A Critique Of Contemporary EpistemologicaL ReLativism, Dordlecht: RegideL .
      2. Stace, W.T (1952). Time and Eternity: An Essay in the Philosophy of Religion, Princeton University Press