واقع‌نمایی احکام عقل عملی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه فلسفه، پردیس فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران

2 دانشجوی دکتری فلسفۀ دین، پردیس فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران

چکیده

یکی از تقسیمات عقل، تقسیم به عقل عملی و نظری است، در معنای این دو اصطلاح اختلاف‌نظرهایی وجود دارد و فارغ از این اختلاف، مدرکات عقلی گاهی مربوط به هستی‌ها و گاهی مربوط به بایدها و حسن و قبح‌ها هستند، عقل با چه فرآیندی به این بایدها دست پیدا می‌کند؟ در پاسخ به این سؤال نظریاتی ارائه شده‌اند که عمدۀ این نظریات را در سه دسته می‌توان قرار داد: 1. مشهور بودن احکام عملی؛ 2. اعتباری بودن؛ 3. واقع‌نما بودن. در این مقاله با تبیین هر سه دیدگاه، نظریۀ ضرورت بالقیاس إلی الغیر بودن احکام عقل عملی (که از نظریات واقع‌گرا به‌شمار می‌آید) پذیرفته شده است، در این نظریه بایدونبایدهای عقلی،إخبار از وجود ضرورت میان فعل و نتیجۀ آن هستند. تقریری که در این مقاله از این نظریه داده شده، پاسخگوی سه اشکال مطرح‌شده است: 1. نقض نظریه به باید نخستین؛ 2. تعلق بایدها به فعل در حال وجود و 3. مبتنی شدن این نظریه بر میل شخصی نه غرض عقلایی.

کلیدواژه‌ها


  1. ابن‌سینا (1989). الحدود، چ دوم، قاهره: انتشارات الهیئة المصریة.
  2. ــــــ (1363). المبدأ و المعاد، چ اول، تهران: مؤسسۀ مطالعات اسلامی.
  3. ــــــ (1379). النجاة من الغرق فی بحر الضلالات، مقدمه و تصحیح از محمد تقی دانش‌پژوه، چ دوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  4. آخوند خراسانی، محمد کاظم‌بن حسین (1407 ق). فوائد الاُصول، چ اول، تهران: بی‌نا.
  5. ارسطو (1368). اخلاق نیکوماخوس، ترجمۀ سید ابوالقاسم پورحسینی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  6. اسپینوزا (1364). اخلاق، ترجمۀ محسن جهانگیری، چ اول، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
  7. اصفهانی، محمد حسین (1429 ق). نهایة الدرایة فی شرح الکفایة، چ دوم، بیروت: بی‌نا.
  8. بهمنیار (1375). التحصیل، چ دوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  9. حائری، مهدی (1361). کاوش‌های عقل عملی، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

10. دورکیم (1391). جامعه‌شناسی و فلسفه، مترجم دکتر فریدون سرمد، چ اول، انتشارات کندوکاو.

11. روحانی، محمد (1413 ق). منتقی الأصول، چ اول، قم: بی‌نا.

12. سبزواری (1360). التعلیقات علی الشواهد الربوبیة، چ دوم، مشهد: المرکز الجامعی للنشر.

13. ـــــــ (1372). شرح الأسماء الحسنی، چ اول، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

14. ـــــــ (1379 - 1369). شرح المنظومة، چ اول، تهران: نشر ناب.

15. سروش، عبدالکریم (1366). تفرّج صنع: انتشارات سروش.

16. صدرالمتألهین (1981). الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، چ سوم، بیروت: دارالاحیاء التراث.

17. ـــــــــــ (1366). شرح اصول الکافی، چ اول، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

18. ــــــــــ (1422 ق). شرح الهدایة الاثیریة، چ اول، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.

19. ــــــــــ (1360). الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة، چ دوم، مشهد: المرکز الجامعی للنشر.

20. صدر، محمد باقر (1417 ق). بحوث فی علم الأصول، چ اول، بیروت: الدارالاسلامیه.

21. طباطبایی، محمد حسین (1390). اصول فلسفه و روش رئالیسم، مقدمه و پاورقی از شهید مرتضی مطهری، تهران: صدرا.

22. ــــــــــــــــــــ (1417 ق). المیزان فی تفسیر القرآن، چ پنجم، قم: دفتر انتشارات جامعۀ مدرسین.

23. ــــــــــــــــــــ (1362). رسائل سبعة، قم: چاپ حکمت.

24. طوسی، نصیرالدین (1375). شرح الاشارات و التنبیهات مع المحاکمات، چ اول، قم: نشر البلاغة.

25. عراقی، ضیاءالدین (1417 ق). نهایة الأفکار، چ سوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی.

26. علیدوست، ابوالقاسم (1385). فقه و عقل، چ سوم، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.

27. فارابی، ابونصر (1405 ق). فصول منتزعة، تحقیق، تصحیح و تعلیق از دکتر فوزی نجار، چ دوم، تهران: انتشارات المکتبة الزهراء(س).

28. لاریجانی صادق (1386). نظریه‌ای در تحلیل الزامات اخلاقی و عقلی، فصلنامۀ تخصصی علم اصول، شمارۀ 7.

29. لاهیجی، فیاض (1372). سرمایه ایمان در اصول اعتقادات، چ سوم: انتشارات الزهراء(س).

30. مدرسی، محمد رضا (1388). فلسفه اخلاق، چ سوم، تهران: سروش.

31. مصباح یزدی، محمد تقی (1391). اخلاق در قرآن، قم: انتشارات مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).

32. ـــــــــــــــــــــــ (1394). فلسفۀ اخلاق، چ سوم، قم: انتشارات مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).

33. مطهری، مرتضی (1389). مجموعه آثار، تهران: صدرا.

34. ــــــــــــــــ (1377). نقدی بر مارکسیسم، چ دوم، تهران: صدرا.

35. Kant, Immanuel (1952).“The Critique of Pure Reason” tr,Abbott,T,K, pp,1-250, in: great book of the western world, Eds, Hutchins, R.M, Chicago, Encyclopedia Britannica INC, Vol,42, 5