وحدت در ابن‌عربی و ارتباط آن با مسئلۀ «دیگری»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموختۀ دکتری فلسفه، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

2 دانشیار گروه فلسفه، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

چکیده

هر چند موضوع «دیگری»، در بین اندیشمندان مسلمان به‌عنوان یک مسئلۀ مستقل مطرح نبوده است لکن ظرفیت طرح این بحث بین همۀ نحله‌های فکری در جهان اسلام، به‌ویژه در عرفان وجود دارد. بر این اساس می‌توان برای نمونه پرسش از «دیگری» را به آثار ابن‌عربی به‌عنوان نمایندۀ عرفان اسلامی عرضه و مبانی فکری او را در این زمینه جست‌وجو کرد. وحدت وجود به‌عنوان مهم‌ترین مبنای جهان‌بینی ابن‌عربی در جای‌جای نظام عرفانی او به چشم می‌خورد و از مهم‌ترین اصول تعیین‌کنندۀ راهبرد رفتاری او در قبال «دیگری» است. در مباحث مربوط به هستی‌شناسی، حق و خلق، حقیقتی واحدند که چنانچه جهت وحدت آن لحاظ شود، حق است و اگر به جنبۀ کثرت آن توجه شود، خلق است؛ لکن جامع‌ترین نگاه به عالم هستی، ملاحظۀ هر دو جهت وحدت و کثرت است. نگاه جامعی که با وجود پذیرش کثرت، با ملاحظۀ وحدتی ورای کثرات، زمینه را برای پذیرش «دیگری»، با همۀ تضادها و اختلاف‌ها فراهم می‌کند. این نگرش با تسری یافتن به حوزۀ معرفت‌شناسی، رویکرد ویژۀ ابن‌عربی در مواجهه با تقابل‌های معرفتی را نیز روشن خواهد کرد.

کلیدواژه‌ها


  1. ابن‌ترکه، صائن‌الدین (1381). تمهید القواعد، قم: بوستان کتاب.
  2. ابن‌عربی (بی‌تا). فتوحات مکیه، جلد 1، 2، 3 و 4، بیروت: دار الصادر.
  3. _______ (1946). فصوص‌الحکم، قاهره: دارالاحیاء الکتب العربیه.
  4. احمدی، بابک (1393). هایدگر و پرسش بنیادین، تهران: نشر مرکز.
  5. حسن‌زاده آملی، حسن (1378). ممدالهمم در شرح فصوص‌الحکم، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  6. سارتر، ژان پل (بی‌تا). هستی و نیستی، ترجمۀ عنایت‌الله شکیباپور، تهران: انتشارات شهریار.
  7. سیف، سید مسعود (1385). تأملی در فلسفۀ هم‌سخنی مارتین بوبر، نامۀ فلسفی، جلد 2، شمارۀ 2.
  8. قونوی، صدرالدین (1381). اعجاز البیان فی تفسیر امّ القرآن، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
  9. قیصری، داوود (1375). شرح فصوص، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.

10. کاشانی، عبدالرزاق (1370). شرح فصوص، قم: انتشارات بیدار.

11. کین، سم (1392). گابریل مارسل، ترجمۀ مصطفی ملکیان، تهران: هرمس.

12. مارسل، گابریل (1382). فلسفه اگزیستانسیالیسم، ترجمۀ شهلا اسلامی، تهران: نگاه معاصر.

13. هایدگر، مارتین (1389). هستی و زمان، ترجمۀ سیاوش جمادی، تهران: ققنوس.

14. _________ (1395). پرسش از حقیقت انسان، قم: انتشارات طه.