واکاوی معرفت‌شناسانۀ اسکان حضرت آدم(ع) در بهشت برزخی و هبوط از آن، از منظر حکمای نوصدرایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، تهران، ایران

2 استادیار، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، تهران، ایران

چکیده

این پژوهش به بررسی آرا و آثار حکمای نوصدرایی مبتنی بر نصوص دینی در خصوص«ضرورت اسکان اولیۀ آدم(ع) در بهشت» اختصاص دارد. پژوهش از نوع استنادی و شیوۀ آن تحلیل و تبیین محتواست. دیدگاه این حکما چنین بوده که آدمیت باید سیر خود را از مقام برزخ نزولی آغاز و لزوماً با عبور از کثرت عالم ماده، زندگی تکاملی و حرکت صعودی را با اراده و اختیار خود به‌سوی وحدت عالم عقل آغاز کند لذا طبق بیان قرآن، حضرت آدم(ع) سیر زمینی شدن خود را از بهشت برزخی آغاز کرد، در آن موقف بهشتی؛ تعلیمات اولیه از قبیل اسمای الهی، حقیقت مقام خلیفه‌اللهی و مسجود فرشتگان شدن را برای زندگی زمینی آموخت؛ همچنین با وساوس شیطانی و دشمنی سرسخت ابلیس با مقام انسانیت آشنا شد؛آنگاه با این آموختگی و دارایی به زمین هبوط داده شد. پس حضور آدم در بهشت، بنا به مصلحتی کمالی و عظیم است که باید در موطن ملکوت این عالم مستقر و سپس هبوط داده شود. این حکایت، چیزی جز تفسیر مقام انسانیت نیست و آن شامل مقام آدمیت و لازمۀ انسانیت در تمام انسان‌هاست، نه شخص حضرت آدم(ع) و بهشت برای آدم نوعی خودیابی بوده و تنزل از آن، قرار گرفتن در ریل تکامل است، چرا که لازمۀ هر صعودی، هبوط خواهد بود.

کلیدواژه‌ها


  1. ـ قرآن کریم.

    1. آشتیانی، سید جلال‌الدین (1381). شرح بر زادالمسافر، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
    2. آوینی، مرتضی (1396). رستاخیز جان، بی‌جا: نشر واحه.
    3. ابن‌سینا، شیخ‌الرئیس (1364). ترجمۀ رساله اضحویه، مترجم نامعلوم، تهران: انتشارات اطلاعات.
    4. ابن‌عربی، محیی‌الدین (1422 ق). تفسیر ابن‌عربی (تأویلات عبدالرزاق)، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
    5. ـــــــــــــــــــــ (بی‌تا). الفتوحات المکیة، بیروت: دارالصادر.
    6. بیضاوی، عبدالله‌بن عمر (1418 ق). أنوار التنزیل و أسرار التأویل، چ اول، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
    7. تهرانی، سید محمد حسین (1426 ق). الله‌شناسی، مشهد: انتشارات علامه طباطبایی.
    8. جوادی آملی، عبدالله (1396). تحریر رساله الولایه شمس الوحی التبریزی، جلد 1: مرکز نشر اسراء.
    9. _____________ (1389). سیرۀ پیامبران، جلد 7: مرکز نشر اسراء.
    10. ____________ (1388). تسنیم، جلد 3: مرکز نشر اسراء.
    11. خمینی، روح‌الله (1370). آداب الصلاة، قم: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
    12. خواجه نصیر طوسی (1366). آغاز و انجام، مقدمه و شرح و تعلیقات حسن حسن‌زادۀ آملی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات.
    13. سعاد الحکیم (بی‌تا). المعجم الصوفی، جلد 1، بیروت: دندرة للطباعة و النشر.
    14. سهروردی، شهاب‌الدین (1375). مجموعه مصنفات شیخ اشراق، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
    15. صدرالمتألهین، محمدبن ابراهیم (1366). تفسیر القرآن الکریم، تحقیق محمد خواجوی، قم: انتشارات بیدار.
    16. ــــــــــــــــــــــــــــ (1354). المبدأ و المعاد، جلد 1، تصحیح سید جلال‌الدین آشتیانی، تهران: انجمن حکمت و فلسفۀ ایران.
    17. ــــــــــــــــــــــــــــ (1363). مفاتیح الغیب، مقدمه و تصحیح محمد خواجوی، جلد 1، تهران: مؤسسۀ تحقیقات فرهنگی.
    18. ــــــــــــــــــــــــــــ (1981). الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، بیروت: دارالاحیاء التراث.
    19. طاهرزاده، اصغر (1387). هدف حیات زمینی آدم، اصفهان: لب المیزان.
    20. طباطبایی، محمد حسین (1374). تفسیر المیزان، مترجم سید محمد باقر موسوی همدانی، چ پنجم، قم: بی‌نا.
    21. ـــــــــــــــــــــ (1387). مجموعۀ رسائل، قم: مؤسسۀ بوستان کتاب.
    22. طوسی، نصیرالدین (1375). شرح الاشارات و التنبیهات، قم: نشرالبلاغة.
    23. غزالی، ابوحامد محمد (1386). ترجمۀ احیاء علوم الدین، مؤیدالدین خوارزمی، تهران: نشر علمی و فرهنگی.
    24. فیض کاشانی، محمدبن شاه مرتضی (1406 ق). الوافی، جلد 1، تصحیح فقیه ایمانی، کمال، اصفهان: مکتبه امیرالمؤمنین علی(ع).
    25. قمی، علی‌بن ابراهیم (1367). تفسیر قمی، چ چهارم، قم: دارالکتاب.
    26. قیومی اصفهانی، جواد (1381). صحیفۀ امام هادی، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
    27. کلینی، محمدبن یعقوب (1361). الکافی، ترجمۀ مصطفوی، قم: انتشارات کتابفروشی علمیۀ اسلامی.
    28. لیثی واسطی، کافی‌الدین ‌ابی‌الحسن ‌علی (1377). عیون الحکم و المواعظ، تحقیق حسین حسنی بیرجندی، بی‌جا: مؤسسۀ فرهنگی دارالحدیث.
    29. محمدی ری‌شهری، محمد (1384). میزان الحکمه، جلد 6، قم: دارالحدیث.