بازخوانی نظریۀ خلافت انسان در حکمت صدرایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه ایلام، ایلام، ایران

2 دانشجوی دکتری گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه ایلام، ایلام، ایران

چکیده

در الهیات و حکمت صدرایی مقام «خلافت الهی» غایت وجود انسان و عالم هستی است. ملاصدرا با کمک تبیین و براهین عقلانی و با تکیه بر آموزه‌های وحیانی در صدد توضیح این انگاره برآمده است. هدف نویسندگان در این جستار بازخوانی نظریۀ ملاصدرا و تأمل در برخی از تفاسیر عقلی اوست. مطابق این نظریه، انسان، خلیفه، نماینده و مظهر خدای تعالی است، خواه به‌عنوان خلافت صغری (در زمین) و خواه خلافت کبری (در آسمان و عوالم روحانی). ملاصدرا بر آن بوده که انسان به سبب برخورداری از معرفتی که تعلیم خداوند است، شایستگی مقام خلافت الهی و مسجود ملائکه شدن را پیدا کرد. اختلاف وجودی و سرشت و سرنوشت انسان با موجودات دیگر، اعم از فرشتگان، شیاطین، حیوانات، گیاهان و جمادات بر همین مبناست. از این جهت، انسان «امانتدار» خداست، یعنی صفتی وجودی و نوعی کمال نوری بر انسان افاضه شده‌اند و تنها و تنها به او اختصاص دارد.

کلیدواژه‌ها


  1. ـ قرآن مجید(1415 ق). ترجمة محمد مهدی فولادوند، تهران: دارالقرآن الکریم.

    1. جوادی آملی، عبدالله (1376). تفسیر موضوعی قرآن مجید، جلد 15، چ اول، قم: اسراء.
    2. طباطبایی، محمد حسین (1374). المیزان فی التفسیر القرآن، ترجمة محمد باقر موسوی همدانی، جلد 20، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعۀ مدرسین حوزة علمیه.
    3. مصباح یزدی، محمد تقی (1376). معارف قرآن: خداشناسی، کیهان‌شناسی و انسان‌شناسی، قم: مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی (قدس سره).
    4. ملاصدرا (1364). تفسیر القرآن الکریم، جلد 7، قم: بیدار.
    5. ـــــــــ (1378). المظاهر الالهیه فی اسرار العلوم الکمالیه، تصحیح، تحقیق و مقدمه: سید محمد خامنه‌ای، چ اول، تهران: بنیاد حکمت صدرا.
    6. ــــــــــ (1385 الف). اسرار الآیات، ترجمة محمد خواجوی، چ دوم، تهران: مولی.
    7. ـــــــــ (1385 ب). مجموعه رسایل فلسفی، چ سوم، تهران: حکمت.
    8. ـــــــــ (1383 الف). الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، ترجمة محمد خواجوی، جلد 9، چ دوم، تهران: مولی.
    9. ـــــــ (1383 ب). شرح اصول کافی، ترجمة محمد خواجوی، جلد 4، چ دوم، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

    10. ــــــــ (1382) الشواهد الربوبیه، تصحیح و مقدمۀ سید مصطفی محقق داماد، ویراستار مقصود محمدی، تهران: انتشارات بنیاد حکمت اسلامی صدرا.

    1. ـــــــ (1422 ق). شرح الهدایه الأثیریه، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
    2. ــــــــ (1381). شرح بر زادالمسافر، تحقیق سید جلال‌الدین آشتیانی؛ چ سوم، قم: بوستان کتاب.