نظریۀ «فطرت»، امکانی برای بسط نظریۀ «جنبۀ مشترک» تجارب عرفانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، گروه ادیان و عرفان، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران

2 دانشجوی دکتری تصوف و عرفان اسلامی، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران

چکیده

در این نوشتار ابتدا به توضیح اجمالی مفاهیم «تجربۀ عرفانی»، «ساخت‌گرایی»، «ذات‌گرایی» و اختلاف در مسئلۀ «هستۀ مشترک» پرداخته شده است؛ آنگاه نگارندگان با پیش‌فرض نظریۀ «فطرت» و اصالت دادن به تجارب انفسی نسبت به آفاقی و با به‌کارگیری روش توصیفی - مقایسه‌ای، به این نتیجه رسیده‌اند که «فطرت‌ مخلوقٌ‌به» در سالکان و بلکه تمامی انسان‌ها، به‌خوبی می‌تواند نقش هستۀ مشترک را در تجارب عرفانی ایفا کند و به‌عنوان نظریۀ رقیب یا جامعی برای ساخت‌گرایی و ذات‌گرایی باشد؛ البته با این شرط که قائل به ‌نوعی «زمینه‌مندی غیرارادی» باشیم؛ چرا که زمینه‌مندی اعم از این است که با اختیار صاحب تجربه و مکتَسبات فرهنگیش باشد یا تحت تأثیر جبر زمانه یا طور خلقت او؛ مثل فطرت.

کلیدواژه‌ها


  1. ـ قرآن کریم.

    1. ابن‌اثیر، مجدالدین (بی‌تا). النهایة فی غریب الحدیث و الاثر، الجزء الثالث، بیروت: المکتبة الاسلامیة.
    2. ابن‌سینا، حسین‌بن عبدالله (1375). الاشارات و التنبیهات، مع الشرح للمحقق الطوسی و شرح الشرح لقطب الدین الرازی، قم: البلاغه.
    3. استیس، والتر (1388). عرفان و فلسفه، ترجمۀ بهاءالدین خرمشاهی، تهران: انتشارات سروش.
    4. الاصفهانی، الراغب ابوالقاسم حسین‌بن محمد (بی‌تا). مفردات الفاظ القرآن، قم: مؤسسۀ مطبوعاتی اسماعیلیان.
    5. البنانی الخوری، سعید (بی‌تا). اقرب الموارد، جلد 2، بی‌جا: النصر.
    6. افلاطون (1380). دورۀ آثار افلاطون، جلد 3، چ سوم، ترجمۀ محمد حسن لطفی و رضا کاویانی، تهران:خوارزمی.
    7. پترسون، مایکل و دیگران (1383). عقل و اعتقاد دینی، ترجمۀ احمد نراقی و ابراهیم سلطانی، چ چهارم، تهران: طرح نو.
    8. جوادی آملی، عبدالله (1363). ده مقاله پیرامون مبدأ و معاد، تهران: الزهرا.
    9. ــــــــــــــــــــ (1383). تفسیر موضوعی، جلد 12، فطرت در قرآن، قم: مرکز نشر اسراء.
    10. جیمز، ویلیام (1343). دین و روان، ترجمۀ مهدی قائنی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
    11. خمینی، روح الله (1389). شرح چهل حدیث، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
    12. ژیلسون، اتین (1380). نقد تفکر فلسفی غرب، ترجمۀ احمد احمدی، تهران: سمت.
    13. دکارت، رنه (1376). اصول فلسفه، ترجمۀ منوچهر صانعی دره‌بیدی، انتشارات بین‌المللی المهدی.
    14. ــــــــــ (1361). تأملات در فلسفۀ اولی، ترجمۀ احمد احمدی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
    15. شاه‌آبادی، محمد علی (1386). شذرات المعارف، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
    16. ـــــــــــــــــــــ (1360). الانسان و الفطره، تهران: نهضت زنان مسلمان.
    17. ـــــــــــــــــــــ (1386). رشحات البحار، تصحیح، تحقیق و ترجمۀ زاهد ویسی، چ اول، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.

    18. صادقی، مسعود؛ قلخانباز، فاطمه (1392). نینیان اسمارت؛ دیالکتیک باورها و تجربه‌های دینی، پژوهشنامۀ فلسفۀ دین (نامۀ حکمت)، سال یازدهم، پیاپی 22: 122 - 99.

    1. طباطبایی، سید محمد حسین (1376). المیزان، جلد 18، چ ششم، ترجمۀ سید محمد باقر همدانی، قم: نشر بنیاد.
    2. ـــــــــــــــــــــــــــــ (1994). المیزان فی تفسیر القرآن، جلد 3 و 7 و 9، بیروت: مؤسسة الاعلمی.
    3. طوسی، نصیرالدین (1383). اجوبة المسائل النصیریه، به اهتمام عبدالله نورانی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
    4. فیاضی، غلامرضا (1390). علم‌النفس فلسفی، تحقیق و تدوین محمد تقی یوسفی، قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
    5. قونوی، صدرالدین (1375). النفحات‌الالهیه، تصحیح محمد خواجوی، تهران: مولی.
    6. کاپلستون، فریدریک (بی‌تا). تاریخ فلسفه، جلد 5، ترجمۀ جلال‌الدین مجتبوی، تهران: انتشارات علمی فرهنگی سروش.
    7. کتز، استیون (1383). ساخت‌گرایی، سنت و عرفان، ترجمه و تحقیق سید عطا انزلی، قم: آیۀ عشق
    8. کلینی، محمدبن یعقوب (1383). اصول کافی،جلد 4، چ ششم، ترجمه و شرح شیخ محمد باقر کمره‌ای، قم: اسوه.
    9. مطهری، مرتضی (1380). مجموعه آثار، جلد 2 و 13 و 4، قم: صدرا.
    10. ــــــــــــــــ (1377). فطرت، تهران: صدرا.
    11. ملاصدرا (1423 ق). الحکمة المتعالیة فی الاسفارالعقلیة الاربعة، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
    12. موسوی خمینی، سید مصطفی (1418 ق). تفسیر القرآن الکریم، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.

    31. ناصری، ذوالفقار؛ نصیری، منصور (زمستان 1392). بررسی «حیّ‌بن یقظان» ابن‌طفیل از منظر ذات‌گرایی و ساخت‌گرایی، نقد و نظر، سال 18 شمارۀ 4: 176 - 150.

    1. نسفی، عزیزالدین (1377). الانسان الکامل، تهران: انتشارات طهوری.
    2. نصری، عبدالله (1372). مبانی انسان‌شناسی در قرآن، تهران: مؤسسۀ تحقیقاتی و انتشاراتی فیض کاشانی.
    3. هیک، جان (1372). فلسفۀ دین، ترجمۀ بهرام راد، ویراستۀ بهاءالدین خرمشاهی، چ اول، تهران، انتشارات بین‌المللی الهدی.
      1. katz,steven t (1978). mysticism and philosophical analysis, new York: oxford university press
      2. james,William (1923). the varieties of religious experience, new York, new American library
      3. wainwright w.j (2007). the oxford handbook of philosophy of religion, o.u.press