هیولای باورها؛ بررسی مبانی ابن‌عربی در مواجهه با مسئلۀ تکثر ادیان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه فلسفه، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران

چکیده

تنوع ادیان از چالش‌برانگیزترین مسائل دنیای معاصر بوده که واکنش‌های گوناگونی از جمله پلورالیسم یا کثرت‌گرایی دینی را در پی داشته است که فیلسوفان دین معاصر، آن را در قالب نظریۀ منسجمی تبیین کرده‌اند. جان هیک مدعی است که فارغ از صورت‌پردازی این نظریه، محتوای آن قرن‌ها پیش توسط اندیشمندانی (از جمله ابن‌عربی) ابراز شده است. در این مقاله ضمن بررسی ادعای مذکور، بر آنیم که نوع مواجهۀ ابن‌عربی با مسئلۀ تکثر ادیان را در ارتباط با مبانی و اصول تفکر او مطالعه کنیم. در این زمینه، تفکر ابن‌عربی را نظام منسجمی می‌یابیم که چند انگارۀ اصلی در کانون تصورات وی قرار دارند و حل بسیاری از مسائل نیز بر مبنای آنها صورت می‌گیرد. توجه ابن‌عربی به مسئلۀ اختلاف عقاید و تنوع ادیان، نه از عوامل خارجی و مسائل اجتماعی، بلکه مستقیماً از انگاره‌های محوری او نظیر انگارۀ وحدت وجود، اسمای الهی، تجلی و ربوبیت آنها در کل هستی برمی‌خیزد. بر اساس این مبانی، او به مستقیم بودن تمامی صراط‌ها و محق بودن تمام ادیان و پیروانشان حکم می‌دهد. عنوان این مقاله، وام‌گرفته از عبارات خود ابن‌عربی در آثارش است که قلب خود را «قابل همۀ صورت‌ها» می‌نامد و به همگان توصیه می‌کند که «هیولای همۀ باورها» باشند.

کلیدواژه‌ها


  1. ـ قرآن کریم.

    1. ابن‌عربی، محی‌الدین (1370). فصوص الحکم، به کوشش ابوالعلاء عفیفی، قم: الزهرا.
    2. ـــــــــــــــــــ (بی‌تا). الفتوحات المکیه، بیروت: دار صادر.
    3. ــــــــــــــــــ (1377). ترجمان الاشواق، شرح رینولد الین نیکلسون، ترجمۀ گل‌بابا سعیدی، تهران: روزنه.
    4. پترسون، مایکل و دیگران (1388). عقل و اعتقاد دینی، ترجمۀ احمد نراقی و ابراهیم سلطانی، تهران: طرح نو.
    5. پویمن، لوییس پی (1387). معرفت‌شناسی مقدمه‌ای بر نظریۀ شناخت، ترجمۀ رضا محمدزاده، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق(ع).
    6. جامی، عبدالرحمن (1378). هفت اورنگ، مثنوی هفت اورنگ، تصحیح اعلی‌خان افصح‌زاده، تهران: میراث مکتوب.
    7. چیتیک، ویلیام (1383). عوالم خیال، ترجمۀ سید محمود یوسف ثانی، تهران: پژوهشکدۀ امام خمینی.
    8. ــــــــــــــ (1388). ایمان و اعتقاد در عرفان ابن‌عربی،  اطلاعات حکمت و معرفت، مترجم: مهدی نجفی، شمارۀ 11: افرا.
    9. دشتی، سید محمد (1385). «تکثرگرایی دینی به روایت فصوص و مثنوی»، حافظ، شمارۀ 29.
    10. سروش، عبدالکریم (1377). صراط‌های مستقیم، تهران: مؤسسۀ فرهنگی صراط.
    11. فرامرز قراملکی، احد (1387). روش‌شناسی مطالعات دینی، چ دوم، مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
    12. قیصری، داوود (1383). شرح فصوص الحکم ابن‌عربی، تصحیح جلال‌الدین آشتیانی، تهران: علمی و فرهنگی.
    13. مولوی، جلال‌الدین محمد (1389). مثنوی معنوی، تصحیح قوام‌الدین خرمشاهی، چ دهم، تهران: دوستان.
    14. هیک، جان (1382). بعد پنجم: کاوشی در قلمرو روحانی، ترجمۀ بهزاد سالکی، تهران: قصیده‌سرا.
    15. ـــــــــــ (1384 الف). چرا و چگونه به پلورالیزم رسیدم، اخبار ادیان، شمارۀ 12.
    16. ـــــــــــ (1384ب). پلورالیسم دینی و اسلام، ترجمۀ محمد محمدرضایی، شمارۀ 37: قبسات.
    17. ـــــــــــ (1386). مباحث پلورالیسم دینی، ترجمۀ عبدالرحیم گواهی، تهران: نشر علم.
      1. Hick, John )1993). Disputed Questions, yall un. Press: 146-163.
      2. ___ (1985). Problems of religious pluralism, London, st. Martin’s press.
      3. ___ (1977). God and Universe of Faith, London, Macmillan.
      4. Rahner, Karl (1969). God and the Soul. New York: Schocken Books.
      5. Kant, Immanuel (1929). Critique of Pure Reason, trans by  Norman Kemp Smith, New York, Macmillan.