درآمدی بر تعریف فلسفۀ فقه و ساختار مسائل آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، پردیس فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران

2 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، پردیس فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران

چکیده

مقااله با هدف پاسخ به چیستی تعریف فلسفۀ فقه و چگونگی دسته‌بندی مسائل آن نگاشته شده و در بحث تعریف فلسفۀ فقه، در نهایت به برگزینی آخرین تعریف ارائه‌شده پرداخته است که در فرایند آخرین بازخوانی نظریۀ فلسفۀ فقه وجود دارد؛ از این‌رو فلسفۀ فقه با توجه به سه لایۀ مبانی عام پارادایمی و کلیات فلسفۀ فقه و مبانی خاص فلسفۀ آن، دانشی است که در راستای مبانی معین پارادایمی به تحلیل، نقد و پیشنهاد دامنۀ مفهومی، جایگاه، ساختار و سازوکار دانش فقه می‌پردازد که در معاضدت با دیگر عرصه‌های ادراکات اعتباری به فرآوری نظام‌های مطلوب مرجع خواهد پرداخت و در ضمن نقد تاریخ علم فقه، با نقد پسینی به پردازش مبنای برگزیدۀ فقیه می‌پردازد و با توجه به ضرورت تعیین دامنۀ علمی مسائل، برای به‌کارگیری روش‌های شناخت و حل مسئلۀ هر حوزۀ معرفتی، در راستای نظریه و تعریف فلسفۀ فقه منتخب، به ارائه دسته‌بندی مسائل فلسفۀ فقه، در هفت سطح مبانی عام معرفت‌شناختی، مبانی خاص فلسفۀ آن علم، مبانی روان‌شناختی، مبانی جامعه‌شناختی، مبانی فلسفۀ زبانی، مبانی تاریخ علم و مبانی روش‌شناختی پرداخته است. روش تحقیق نیز توصیفی و تحلیلی و با استفاده از داده‌های کتابخانه‌ای بود.

کلیدواژه‌ها


  1. ـ قرآن.

    1. آکوچکیان، احمد (۱۳۹۱). درسنامه مبانی فقه هنر، چ اول؛ قم: بنیاد اندیشۀ دینی و مطالعات توسعه.
    2. ــــــــــــــــ (۱۳۹۲). درسنامۀ فقه رسانه، مبانی و سامانه احکام، چ اول؛ قم: بنیاد اندیشۀ دینی و مطالعات توسعه.
    3. ــــــــــــــــ (۱۳۹۵). الگوی راهبری تحول، تهران: بنیاد اندیشۀ دینی و مطالعات توسعه.
    4. ــــــــــــــــ (1397). درسنامۀ فلسفۀ فقه، قم: بنیاد اندیشۀ دینی و مطالعات توسعه.
    5. آکوچکیان، احمد؛ نجفی، زهرا (۱۳۹۳). گذار از نظریۀ ولایت فقیه در احکام به نظریۀ ولایت فقیه در دین در الگوی مدیریت دین‌شناخت راهبردی پیشرفت، مجموعه مقالات سومین کنفرانس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، جلد ۳، تهران: مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت.
    6. بهادلى، احمد کاظم (بی‌تا). مفتاح الوصول إلى علم الأصول، جلد ۱، بی‌جا، بی‌نا.
    7. حسن‌بیگی، ابراهیم (1390). مدیریت راهبردی، چ اول، تهران: سمت، مرکز تحقیق و توسعۀ علوم انسانی و دانشگاه عالی دفاع ملی.
    8. حسین‌زاده، محمد (1385). پژوهشی تطبیقی در معرفت‌شناسی معاصر، چ دوم، قم: مؤسسۀ امام خمینی.
    9. حکیم، محمد تقی (۱۴۱۸ ق). الاصول العامه للفقه المقارن، چ دوم؛ قم: مجمع جهانى اهل‌بیت (ع).
    10. خسروپناه، عبدالحسین (۱۳۸۳). گفتمان فلسفه فقه، قبسات، تابستان، شمارۀ ۳۲: ۲۱ تا ۵۰.
    11. ـــــــــــــــــــــــ (۱۳۸۸). فقه در محک زمانه، تهران: انتشارات کانون اندیشۀ جوان.
    12. ــــــــــــــــــــــ (۱۳۸۹). چیستی فلسفۀ فقه با تأکید بر تعریف فقه، کتاب نقد، بهار، شمارۀ ۵۴: ۱۰۷ تا ۱۴۰.
    13. رشاد، علی ‌اکبر (۱۳۸۵). فلسفۀ مضاف، قبسات، بهار و تابستان، شمارۀ ۳۹ و ۴۰: ۵ تا ۳۰.
    14. ـــــــــــــــ (۱۳۹۴). تعریف فلسفه فقه، مجلۀ ذهن، پاییز، شمارۀ ۶۳: ۵ تا ۳۴.
    15. الرفاعی، د. عبدالجبار (۲۰۰۸). فلسفه الفقه مقاصد الشریعه، بیروت ـ لبنان: دارالهادی.
    16. سبحانی تبریزی، جعفر (۱۳۸۰). ویژگی‌های علم فقه، رواق اندیشه، مرداد و شهریور، شمارۀ ۲: ۴ تا ۱۷.
    17. سلمانپور، محمد جواد (1383). رابطه مبانی فهم فقهی متون وحیانی با معناشناسی و هرمنوتیک، اندیشۀ دینی، بهار، شمارۀ 10.
    18. شهابی، محمود (۱۳۵۷). ادوار فقه، جلد ۱، چ سوم، تهران: دانشگاه تهران.
    19. الشیرازی، ‌صدرالدین محمد (۱۳۷۸ق). الاسفار اربعه، جلد ۱، قم: مکتبه المصطفوی.
    20. ضرابی، احمد (۱۳۹۲). نگاهی به فلسفۀ فقه، مشهد: مؤسسۀ فرهنگی پیوند با امام (ره).
    21. ضیائی‌فر، سعید (۱۳۸۶). فلسفۀ علم فقه (تعریف، ساختار و اولویتهای پژوهش)، نقد و نظر، پاییز و زمستان، شمارۀ ۴۷ و ۴۸: ۲۷۳ تا ۲۸۶.
    22. ـــــــــــــــ (۱۳۹۲). فلسفۀ علم فقه، تهران: انتشارت سمت.
    23. الطباطبایی، السید محمد حسین (۱۳۶۰). نهایة الحکمه، قم: انتشارات دارالتبلیغ الاسلامی.
    24. عابدی شاهرودی، علی (۱۳۷۶). فلسفه فقه در نظرخواهی از دانشوران، فصلنامۀ نقد و نظر، شمارۀ ۱۲؛ پاییز: ۲ تا ۱۱۳.
    25. ــــــــــــــــــــــ (۱۳۷۷). گفت‌و‌گوهای فلسفه فقه، چ اول، قم: مرکز مطاالعات و تحقیقات اسلامی.
    26. عاملى، حسن‌بن زین‌الدین (۱۴۱۸ ق). معالم الدین و ملاذ المجتهدی، جلد 1، چ اول، قم: مؤسسة الفقه للطباعة و النشر.
    27. علی‌تبار، رمضان (۱۳۹۵). بررسی تطبیقی فلسفۀ فقه با دیگر فلسفه‌های مضاف همگن، آیین حکمت، پاییز، شمارۀ ۲۹: ۹۷ تا ۱۲۴.
    28. علیدوست، ابوالقاسم (۱۳۹۶). فلسفۀ فقه، مقالۀ فلسفۀ فقه، به کوشش حسینعلی بای، جلد ۱، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
    29. فاضلی، محمد؛ شارع‌پور، محمود (1386). جامعه‌شناسی علم و انجمن‌های علمی در ایران، تهران: پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
    30. قائمی‌نیا، علیرضا (1390). معناشناسی شناختی قرآن، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
    31. کاتوزیان، ناصر (۱۳۷۷). گفت‌وگوهای فلسفۀ فقه، چ اول، قم: مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی.
    32. ــــــــــــــ (۱۳۷۶). فلسفه فقه، مجلۀ نقد و نظر، پاییز، شمارۀ 12: 494 تا 535.
    33. لاریجانی، صادق (۱۳۷۶). فلسفه فقه در نظرخواهی از دانشوران، فصلنامۀ نقد و نظر، شمارۀ ۱۲، پاییز: ۲ تا ۱۱۳.
    34. ــــــــــــــــ (۱۳۷۷). گفت‌وگوهای فلسفۀ فقه، چ اول، قم: مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی.
    35. مجتهد شبستری، محمد (۱۳۷۷). گفت‌و‌گوهای فلسفۀ فقه، چ اول، قم: مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی.
    36. محقق داماد، مصطفی (۱۳۷۶). فلسفه فقه در نظرخواهی از دانشوران، فصلنامۀ نقد و نظر، شمارۀ ۱۲، پاییز: ۲ تا ۱۱۳.
    37. مصطفوی، محمد (۲۰۰۸). فلسفه الفقه (دراسه فی الاسس المنهجیه للفقه الاسلامی)، بیروت: مرکز الحضاره لتنمیه الفکر الاسلامیه.
    38. مطهری، مرتضی (۱۳۵۸). آشنایی با علوم اسلامی، جلد ۳، قم: انتشارات صدرا.
    39. ملکیان، مصطفی (۱۳۷۶). فلسفه فقه در نظرخواهی از دانشوران، فصلنامۀ نقد و نظر، شمارۀ ۱۲؛ پاییز: ۲ تا ۱۱۳.
    40. ـــــــــــــــــ (۱۳۷۷). گفت‌و‌گوهای فلسفه فقه، چ اول، قم: مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی.
    41. ـــــــــــــــــ (۱۳۸۰). فلسفه فقه، پژوهشنامۀ متین، بهار، شمارۀ ۱۰: ۳۷۱ تا ۳۹۴.
    42. مهریزی، مهدی (۱۳۷۸). فلسفه فقه، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
    43. ــــــــــــــــ (۱۳۸۲). درآمدی بر فلسفۀ فقه (فقه‌پژوهی)، جلد ۲، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
    44. موسوی گرگانی، سید محسن (1377 ـ 1376). تأملی در اقتراح فلسفۀ فقه، نقد و نظر، شمارۀ ۱۳ و ۱۴، زمستان و بهار: 409 تا 433.
    45. موسوی، آرش (1388). درآمدی بر روان‌شناسی علم، تحلیل روان‌شناختی فرایند نظریه‌پردازی، قم: انتشارات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    46. نادری، رسول (۱۳۹۶). فلسفۀ فقه، مقالۀ فلسفۀ فقه، به کوشش حسینعلی بای، جلد ۱، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
      1. http://isaq.ir/prtei