تحویل‌گراییِ اخلاق نسبت به دین در فلسفۀ دیوید هیوم: کوششی برای شفاف‌سازی نسبتِ دین و اخلاق در فلسفۀ دیوید هیوم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، دانشکدۀ ادبیات فارسی و زبان‌های خارجی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

2 دانشیار، پژوهشکدۀ فلسفۀ حکمت معاصر، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران

چکیده

با نگاهی به اخلاق‌شناسی در فلسفۀ جدید، شاهد دو دیدگاهِ استقلال‌گراییِ اخلاق نسبت به دین و تحویل‌گراییِ اخلاق نسبت به دین در طیف‌های مختلف آن هستیم. بلندپروازی هیوم برای تثبیت علم اخلاق، در جدال بین جاه‌طلبی‌های طبیعت‌گرایانه و داوری‌های شکاکانۀ وی، اخلاق را نه‌تنها مستقل از دین نشان می‌دهد، بلکه دین را مخرب اخلاق نیز معرفی می‌کند. در این مقاله، با توجه به دیدگاه‌های متعدد موجود در باب نسبت دین و اخلاق در فلسفۀ هیوم، در پی یافتن موضع شفاف و منسجمی بر اساس آثار اصلی خود هیوم، مدافعان و منتقدان او خواهیم بود. یافته‌های ما، با تکیه بر دیدگاه معتدلِ هیوم درباب اخلاقِ عقل‌گرایانه و خداباوری نهان وی، حاکی از آن است که اخلاق در نظام فکری و فلسفی هیوم، در نهایت چیزی مستقل از دین و خدا نیست. به‌عبارت بهتر، هیوم کلِ دین را به ترکیب اخلاق و فلسفه فرومی‌کاهد و از جنبه‌های اخلاقی و عقلانی دین دفاع می‌کند و وجود سایر جنبه‌ها و ابعاد را زائد می‌داند. براساس شواهد نشان داده‌شده در این مقاله، بهتر آن است که هیوم را در ردیف قائلان به دیدگاهِ تحویل‌گراییِ اخلاق به دین، آن هم در مرتبه و طیف خاصی از آن قرار دهیم.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. ادواردز، پل؛ بورچرت، دونالد ام (1392). دانشنامه فلسفه اخلاق، ترجمۀ ان‌شاء‌الله رحمتی، چ اول، تهران: انتشارات سوفیا.
  2. بکر، لارنس سی (1378). تاریخ فلسفه اخلاق غرب، ترجمۀ گروهی از مترجمان مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چ اول، قم: انتشارات مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
  3. سلیمانی آملی، حسین (1387). اعتقادشناسی هیوم، چ اول، تهران: انتشارات زوّار.
  4. شهرآیینی، سید مصطفی؛ پیکانی، جلال؛ لازمی، فریده (1396). رهیافتی به ابعاد ناآشنای نظام فلسفی هیوم در باب تأسیس جهان‌بینی بدون خدا، مجلۀ پژوهشنامۀ فلسفۀ دین (نامۀ حکمت)، دورۀ پانزدهم، شمارۀ یک (پیاپی بیست‌ونه).
  5. مک‌اینتایر، السدر (1379). تاریخچه فلسفه اخلاق، ترجمۀ ان‌شاالله رحمتی. تهران: حکمت.
  6. لازمی، فریده؛ شهرآیینی، سید مصطفی (1395). تحلیل و نقد اعتقاد حداقلی به وجود خدا در نظام فکری و فلسفی هیوم و کانت، کنفرانس بین‌المللی فلسفۀ دین معاصر، تهران.
  7. لازمی، فریده؛ پیکانی، جلال (1396). تحلیلی انگیزه‌شناختی از شکاکیت هیوم و تأثیر آن بر شهرت هیوم به الحاد: کوششی برای رفع اتهام شکاکیت از هیوم، مجلۀ نقدونظر، دورۀ بیست‌وسه، شمارۀ دو (پیاپی نود).
  8. هیوم، دیوید (1395). رساله‌ای درباره طبیعت آدمی، ترجمۀ جلال پیکانی،چ اول، تهران: انتشارات ققنوس.
  9. ــــــــــــ (1397). کاوشی در خصوص فهم بشری، ترجمۀ کاوه لاجوردی، چ چهارم، تهران: انتشارات نشر مرکز.
    1. Andre, Sh. (1993). Was Hume an Atheist. Hume Studies, 19 (1).
    2. Baggini, J. (2009). Hume on Religion:Was Hume An Atheist or An Agnostic?. Published by The Journal of Philosophy.
    3. Ellin, J. (1989). Streminger: Religion a Threat to Morality. Hume Studies, 15 (2), 295 - 300.
    4. Flew, A. (1961). Hume’s Philosophy of Belief. London: Routledge.
    5. Gaskin, J. C. A. (1988). Hume’s Philosophy of Religion. London: Macmillan.
    6. Hendel, C. (1925). Studies in the Philosophy of David Hume. Princeton, N.J.: Princeton University Press.
    7. Hume, D. (2009). A Treatise of Human Nature. Waiheke Island: The Floating Press.
    8. Hume, D. (1751). An Enquiry Concerning the Principles of Morals. London: A. Millar. Retrieved 28 June 2014.via Google Books.
    9. Hume, D. (1751). The Natural History of Religion. in The Philosophical Works, ed. T. H. Green and T. H. Grose.
    10. Hume, D. (1575). The Natural History of Religion. London press.
    11. Hume, D. (1980). Dialogues Concerning Natural Religion. edited by Richard. H. Popkin, Indianapolis: Hackett.
    12. James, W. (1896). The Will to Believe, New World.
    13. Laird, J. (1932). Hume’s Philosophy of Human Nature. London: Methuen.
    14. McAteer, J. (2016). How to be a Moral Taste Theorist. Essays in Philosophy, 1 (1).
    15. Mitchell, T. A. (1986). David Hume's Anti-Theistic Views: A Critical Appraisal. University Press of America.
    16. Mossner, E. C. (1947). The Continental Reception of Hume’s Treatise.
    17. Mossner, E. C. (2001). The Life of David Hume. Oxford University Press. First published in 1954, and updated in 1980, it is reissued in 2001.
    18. Myers, T. W. (1996). Religion and morality in the philosophy of David Hume.
    19. Popkin, R. (1985). Hume’s Intentions. In Popkin, The High Road to Pyrrhonism.
    20. Rayner, S. (2005). Hume’s Moral Philosophy. Macalester Journal of Philosophy, 1 (1).
    21. Russell, B. (1947). Am I An Atheist Or An Agnostic? A Plea for Tolerance In The Face Of New Dogmas.
    22. Russell, P. (2013). Hume on religion. Stanford Encyclopedia of Philosophy.
    23. Russell, P. (2008). The Riddle of Hume's Treatise: Skepticism, Naturalism, and Irreligion. New York, NY : Oxford University Press.
    24. Streminger, G. (1989). Religion a Threat to Morality: An Attempt to Throw Some New Light on Hume's Philosophy of Religion. Hume studies 15 (2), 277-293.
مجله علمی
دوره 17، شماره 1
فروردین 1399
صفحه 73-93

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار