حق طبیعی در اندیشۀ فارابی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری رشتۀ حقوق عمومی، دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

2 دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکدۀ الهیات پردیس فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران

3 استادیار، دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

چکیده

نظریۀ حق طبیعی، به‌مثابۀ قاعده‌ای حاکم در حوزۀ فلسفۀ حقوق و زیربنای مقررات و اعتبارات عقلایی و قانونی، مورد توجه فیلسوفان مسلمان است، در این میان فارابی نخستین متفکری بود که در این زمینه از یک‌سو با توجه به مبانی معرفت‌شناختی و هستی‌شناختی و از دیگر سو با در نظر گرفتن رابطه و نسبت حقوق اعتباری با جهان تکوین نظریه‌پردازی کرده و با تأکید مبانی فلسفۀ مدنی و انسان‌شناسی به تحلیل و تبیین پایه‌ای‌ترین امتیازات بشر در زندگی فردی و مدنی پرداخته است که امروزه به‌عنوان زیرساخت‌های دیگر حقوق عمومی و اجتماعی به‌شمار می‌آیند، نگاه وی به این مهم از روزنۀ مطالعه در زوایا و ساحت‌های مختلف مدینۀ فاضله صورت می‌پذیرد که بدون در نظر گرفتن حقوق و عدالت بنیادین منظومۀ معرفتی این نوع مدینه ناتمام است.و برای تحقق این مهم سزاوار است مبانی تکوینی، تعلقات و وابستگی‌های حق به عرصه‌ها و زمینه‌های مختلف را ملاحظه کرد و در راستای دستیابی به ساختار نظریۀ فارابی از حق و نیز رابطۀ آن با عالم تکوین و طبیعت، بررسی دربارۀ مفهوم حق طبیعی، جایگاه عدالت بنیادین، نسبیت برخی حقوق و منطق شناخت حق از باطل ضروری است.

کلیدواژه‌ها


  1. آخوند خراسانی، ملا محمد کاظم هروی (1406 ق). حاشیه المکاسب، چ اول، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  2. آل‌یاسین، جعفر (1405 ق). الفارابی فی حدوده و رسومه،چ اول،بیروت: عالم الکتاب.
  3. ابن‌سینا (1404 ق). الشفاء (الالهیات)چ اول، به تصحیح سعید زاید، قم: مکتبة آیت‌الله المرعشی.
  4. ابن‌صائد (1985). طبقات الامم،چ اول، تحقیق حیاه العیدبوعلوان، بیروت: دارالطباعه للنشر.
  5. ابن‌عاشور، محمد طاهر (1978). مقاصدالشریعه الاسلامیه، چ اول، تونس: الشرکه التونسیه للتوزیع.
  6. احسایی، ابن ابی‌جمهور، محمدبن علی (1410 ق). الأقطاب الفقهیة علی مذهب الإمامیة، چ اول، قم: انتشارات کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی نجفی.
  7. احمد الطیب، (2010). الجانب النقدی فی فلسفه ابی‌البرکات البغدادی،چ اول، قاهره: دارالشروق.
  8. اخوان الصفاء (1928). الرسائل، تصحیح خیرالدین زرکلی، چ اول، مصر: مکتبه التجاریه الکبری.
  9. استرآبادی، میرداماد، محمد باقر حسینی (1397). السبع الشداد، سید جمال‌الدین میرداماد، چ اول، تهران: بی‌نا.
  10. انصاری، مرتضی‌بن محمد امین (1383). مطارح الأنظار (طبع جدید)، چ دوم، قم: بی‌نا.
  11. بهمنیاربن المرزبان (1375). التحصیل، تصحیح و تعلیق از استاد شهید مرتضی مطهری، چ دوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  12. جوینی، عبدالملک‌بن عبدالله (1418 ق). البرهان فی اصول الفقه، چ اول، مصر: دارالوفاء، المنصوره.
  13. حائری، سید کاظم حسینی (1423 ق). فقه العقود، چ دوم، قم: مجمع اندیشۀ اسلامی.‌
  14. حکیم، سید محسن طباطبایی (1416 ق). مستمسک العروة الوثقی، چ اول، قم: مؤسسة دارالتفسیر.
  15. دربندی، آقابن عابد (بی‌تا). خزائن الاحکام، چ اول،قم: مؤلف.
  16. رازی، فخرالدین (1381). منطق الملخص،چ اول، مقدمه و تصحیح و تعلیق از احد فرامرز قراملکی،تهران: دانشگاه امام صادق (ع).
  17. روزدری، علی (1409 ق). تقریرات آیه المجدد الشیرازی،چ اول، قم: مؤسسۀ آل‌البیت(ع).
  18. ریسونی، احمد (2009). الکلیات الاساسیه للشریعه الاسلامیه، چ اول، مصر: دارالکلمه للنشر والتوزیع.

19. زمانی، سید قاسم (پاییز و زمستان ۱۳۸۵). شبیه‌سازی درمانی و حق بر سلامتی در قلمرو حقوق بین‌الملل بشر، پژوهش حقوق و سیاست، شمارۀ ۱۹.

  1. صدر، رضا (1420 ق). الاجتهاد والتقلید، چ اول، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
  2. صدر، شهید سید محمد (1420 ق). ماوراء الفقه،چ اول، بیروت: دارالأضواء للطباعة و النشر و التوزیع.
  3. علامه حلی، حسن‌بن یوسف (1425 ق). نهایة الوصول الی علم الأصول،چ اول،قم، بی‌نا.
  4. فارابی، ابونصر (1959). آراء اهل المدینه الفاضله،چ اول،تحقیق ألبیر نصری نادر، بیروت: بی‌نا.
  5. ــــــــــــــ (1996). احصاء العلوم، چ اول،بیروت: مکتبه الهلال.
  6. ـــــــــــــ (1983). کتاب تحصیل السعادة تحصیل،چ اول، تحقیق د. جعفر آل‌یاسین، الطبعة الثانیه، بیروت: بی‌نا.
  7. ـــــــــــــ (1346 ق). التعلیقات،چ اول، حیدرآباد هند، بی‌جا: بی‌نا.
  8. ـــــــــــــ (1371)التنبیه علی سبیل السعاده،چ اول،انتشارات حکمت،تهران.
  9. ــــــــــــــ (1996).السیاسه المدنیه،چ اول،بیروت،دارومکتبه الهلال.
  10. ـــــــــــــ (بی‌تا الف). الموسیقی،چ اول، تحقیق عطاس عبدالملک خشبه، قاهره: دارالکتاب العربی للطباعه والنشر.
  11. ــــــــــــــ (1408)المنطقیات،چ اول،کتابخانه آیت الله العظمی مرعشی نجفی،قم.
  12. ــــــــــــــ (بی‌تا ب). الموسیقی الکبیر، چ دوم،قاهره، بی‌جا: بی‌نا.
  13. ــــــــــــــ (1971). فصول منتزعة فصول، چ دوم،تحقیق د. فوزی نجار، بیروت: بی‌نا.
  14. ــــــــــــ (1968). الملّة الفاضلة و نصوص اخری،چ اول، تحقیق محسن مهدی، بیروت: دارالمشرق.
  15. ــــــــــــ (1349 ق). کتاب الحروف، چ دوم،تحقیق محسن مهدی، بیروت: دارالمشرق.
  16. کمپانی، شیخ محمدحسین اصفهانی (1418 ق). حاشیه المکاسب، چ اول، قم: انوارالهدی.
  17. الفاسی، علال (1993). مقاصدالشریعه الاسلامیه و مکارمها، منشورات علال الفاسی، چ اول، بی‌جا: بی‌نا.
  18. کندی، ابویوسف یعقوب‌بن اسحاق (1950). رسائل الکندی الفلسفیه، چ اول،محمد عبدالهادی ابوریده، قاهره، بی‌نا.

38. لوکری، ابوالعباس (1373). بیان الحق بضمان الصدق،چ اول، مقدمه و تحقیق دکتر سید ابراهیم دیباجی، تهران: مؤسسۀ بین‌المللی اندیشه و تمدن اسلامی.

  1. وافی، علی عبدالواحد (1961). المدینه الفاضله للفارابی،چ اول، القاهره: لجنه البیان العربی.
  2. ماجد فخری (1372). سیر فلسفه در جهان اسلام، چ اول،ترجمۀ فارسی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
  3. وحید خراسانی (1428 ق). تحقیق الاصول، چ اول،تقریر سید علی حسینی میلانی،قم: انتشارات الحقائق.