بررسی تطبیقی جبر و اختیار از دیدگاه لایب‌نیتس و علامه طباطبایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه معارف اسلامی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری مدرسی معارف اسلامی، دانشگاه پیام نور، قم، ایران

3 استادیار گروه معارف اسلامی، دانشگاه پیام نور، قم، ایران

4 استادیار گروه الهیات، دانشگاه پیام نور، قم، ایران

چکیده

بحث از مسئلۀ جبر و اختیار یکی از مهم‌ترین مسائل تاریخ تفکر بشریت و همواره محل مواجهۀ طیف گسترده‌ای از آرای اندیشمندان بوده است. سؤال اصلی این خواهد بود که آیا اعتقاد به اصل هماهنگی پیشین، بنیاد نوعی نفی اختیار و حاکمیت ضرورت نیست؟ چگونه ارادۀ ازلی الهی با اختیار آدمی سازگار است؟ لایب‌نیتس به‌عنوان یکی از فلاسفۀ بزرگ قبل از کانت، در صدد است که با تمایز میان ضرورت مطلق و ضرورت شرطی و نظریۀ جهان‌های ممکن، به تثبیت اختیار انسان بپردازد. علامه طباطبایی هم اختیار را امری فطری دانسته و بیان کرده است که قاعدۀ «ضرورت سابق الشی ما لم یجب لم یوجد» هیچ منافاتی با اختیار انسان ندارد. در این پژوهش ضمن بیان مبانی لایب‌نیتس و علامه طباطبایی، دیدگاه لایب‌نیتس نقد می‌شود. آنچه در اینجا مهم بوده، بیان دیدگاه این دو اندیشمند و تطبیق، تحلیل و بررسی آن است.

کلیدواژه‌ها


  1. اسکروتن، راجر (1382). تاریخ مختصر فلسفۀ جدید، ترجمۀ اسماعیل سعادتی خمسه، تهران: حکمت.
  2. بریه، امیل (1385). تاریخ فلسفه، ترجمۀ اسماعیل سعادت، تهران: هرمس.
  3. جعفری، محمد تقی (1379). جبر و اختیار، تهران، مؤسسۀ تدوین و نشر آثار علامه جعفری.
  4. سبحانی تبریزی، جعفر (1381). جبر و اختیار، تنظیم و نگارش از علی ربانی گلپایگانی، قم: مؤسسۀ امام صادق(ع).
  5. راسل، برتراند (1340). تاریخ فلسفۀ غرب، ترجمۀ نجف دریابندری، تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.
  6. رضایی، مهین (1383). تئودیسه و عدل الهی، تهران: دفتر پژوهش و نشر سهروردی.
  7. صانعی دره‌بیدی، منوچهر (1375). فلسفۀ لایب‌نیتس، تهران: ققنوس.
  8. صدرالمتألهین شیرازی، محمدبن ابراهیم (1404 ق). اسفار اربعه، قم: مکتبه مصطفوی.
  9. طباطبایی، محمد حسین (1374). تفسیر المیزان، ترجمۀ سید محمد باقر موسوی، تهران: انتشارات محمدی.
  10. ـــــــــــــــــــــــــ (1391). اصول فلسفه و روش رئالیسم، تهران: صدرا.
  11. ـــــــــــــــــــــــــ (1362). نهایه الحکمه، قم: جامعۀ مدرسین.
  12. فروغی، محمد علی (1396). سیر حکمت در اروپا، تهران: زوار.
  13. کاپلستون، فردریک (1380). تاریخ فلسفه، جلد 4، ترجمۀ غلامرضا اعوانی، انتشارات علمی و فرهنگی.
  14. لتا، رابرت (1384). فلسفۀ لایب‌نیتس، ترجمۀ فاطمه مینایی، تهران: هرمس.

15. لایب‌نیتس، گوتفرید ویلهلم (1372). مونادولوژی و چند مقالۀ فلسفی دیگر، ترجمۀ عبدالکریم رشیدیان،تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.

  1. Latta , Robert (1898). Leibniz the monadology and other philosophical, writings oxford university press, London.
  2. Leibniz، G.W (1985). theodicy, essays on the goodness of god, the freedom of man and the origion of evil, translated  E.M. huggard, from c.j. gerhardts edition of the collected philosophical
  3. ---------------- (1988). Discourse on metaphysics and related, writings edit & trans. R. N. D martin & S. Brown  manchester university press u.s.A.
  4. ----------------- (1982). new Essay on Human understand, Abridged Edition translated Edited by peter Remants Jonatan Benntaphisics cambrige university .
  5. -------------------- (1956). philosophical papers and letters translated and edited by loemker, L. E, Routledge.
  6. Blumenfeld .(1988). freedom .contingency and things possible in jhemselves in Woolhouse . R. S. 1994, G. W. Leibniz critical Assessments Routledge. London.