بررسی دیدگاه ملاشمسای گیلانی در مورد علم خداوند

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری کلام امامیه، پردیس فارابی، دانشگاه تهران، هیئت علمی دانشگاه پیام نور گیلان

2 دانشیار گروه فلسفه و عرفان، پردیس فارابی دانشگاه تهران

چکیده

ملاشمسای گیلانی، یکی از چهره‌های درخشان و نامدار سدۀ یازدهم هجری، در مکتب فلسفی اصفهان است که همچون بسیاری از بزرگان حکمت در عصر خودش، از جمله ملاصدرا و میرداماد، در تمسک جستن به آیات و روایات، برای اثبات مباحث فلسفی، دستی توانا داشت. او که از شاگردان نامی میرداماد بود، بیشترین تأثیر را نیز از او پذیرفت و سبک مشاییان و مبنای فکری آنها را از محضر او آموخت. ملاشمسا در برخی از مباحث فلسفی از قبیل: اصالت وجود، حرکت جوهری، علم پیشین خداوند و علم خداوند به ذاتش، با بسیاری از حکمای بزرگ (به‌ویژه رئیس بزرگ‌ترین مکتب عصر خود یعنی ملاصدرا) به مخالفت پرداخت و گاهی نظریات منحصر به‌فرد و مخالف با آنها بیان کرده است. ملاشمسا در زمینۀ رابطۀ صفات ذاتی با ذات، همچون معتزله، مشاییان و ملاصدرا قائل به عینیت صفات ذاتی با ذات است. او در حوزۀ علم پیشین خداوند به موجودات، قائل به قسم سومی (نه حصولی و نه حضوری) بود که همان ذات بحت و بسیط خداوند است و وجود موجودات را در تبیین علم خداوند، لغو و بی‌اعتبار می‌داند، ملاشمسا، علم خداوند به ذاتش را حضوری اقوی می‌داند و کاربرد علم اجمالی به معنای مشهور نزد حکما را در مورد خداوند جایز نمی‌داند که مقالۀ حاضر به روش کتابخانه‌ای در صدد ایضاح دیدگاه ملاشمسا در حوزۀ علم خداوند است.

کلیدواژه‌ها


  1. ـ قرآن کریم.

    1. آشتیانی، سید جلال (1393). منتخباتی از آثار حکمای الهی، جلد 1، چ سوم، قم: بوستان کتاب.
    2. آشتیانی، میرزا احمد (1383). بیست رساله، چ اول، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
    3. اسفراینی، ملا اسماعیل (1383).  انوار العرفان، چ اول، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
    4. استرآبادی، محمد جعفر (1382). براهین القاطعه، جلد 2، چ اول، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
    5. ابن‌بابویه قمی، محمدبن علی (1398). توحید (للصدوق)، چ اول، قم: مؤسسۀ نشر اسلامی.
    6. خفری، شمس‌الدین (1382). تعلیقه بر الهیات شرح تجرید، چ اول، تهران: میراث مکتوب.
    7. سلیمانی، مهدی؛ درایتی، محمد حسین (1387). مجموعۀ رسائل در شرح احادیثی از کافی، جلد 2، قم: درایه الحدیث.
    8. شیرازی، صدرالمتألهین (1981). الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، جلد 3، .5، 6 ، بیروت: دارالاحیاء التراث.
    9. ـــــــــــــــــــــ (1375). شواهد الربوبیه، جواد مصلح، چ دوم، تهران: مجتمع فرهنگی سروش.

    10. ـــــــــــــــــــــ (1383). شرح اصول کافی، جلد 3، تهران: مؤسسۀ مطالعات تحقیقات فرهنگی.

    11. علامه طباطبایی، محمد حسین (1393). نهایه الحکمه، جلد 3، علی شیروانی، چ سیزدهم، قم: بوستان کتاب.

    12. گیلانی، ملاشمسا (1392) مسالک الیقین، طوبی کرمانی و علیرضا اصغری، چ اول، تهران: حکمت صدرا.

    13. ـــــــــــــــــ (1396). حاشیۀ تعلیقه بر الهیات شرح تجرید خفری، محمد علی دیباجی و حسن محسنی راد، چ اول، تهران: مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران.

    14. محقق سبزواری، هادی (1383). اسرار الحکم، جلد 1، چ اول، قم: مطبوعات دینی.

    15. مشکور، محمد جواد (1372). فرهنگ معارف اسلامی، جلد 1، چ سوم، مشهد: آستان قدس رضوی.