اعجاز معنایی قرآن کریم با تاکید بر سورۀ بقره

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه زیان و ادبیات عربی، پردیس فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران

2 دانش‌آموختۀ کارشتاسی ارشد گروه زیان و ادبیات عربی، پردیس فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران

چکیده

بررسی اعجاز معنایی قرآن کریم به بررسی یک زنجیره از حروف و حرکات تا ترکیب‌ها نیاز دارد. معناشناسی، کلام را مجموعه‌ای منسجم و به‌هم‌پیوسته از معنا می‌داند که برای شناخت و درک صحیح این معانی، باید متن را تقطیع کرد و قطعات برش داده‌شده را که از نظر معنایی تحلیل و بررسی شده‌اند، در کنار هم قرار داد. در پژوهش حاضر در صدد بوده‌ایم که به شیوۀ توصیفی تحلیلی به بررسی ارزش‌های ترکیبی و بُعد تعبیری ترکیب‌های اضافی سورۀ بقره بپردازیم. بر اساس روابط همنشینی، تناسب این ترکیب‌ها با سیاق آیه و بافت سوره بررسی می‌شوند. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که ترکیب‌های اضافی موجود در سورۀ بقره، مستقیم در راستای القای معانی آیات به مخاطبان قرار گرفته‌اند، به‌گونه‌ای که هر ترکیب چه در حروف و چه در نوع واژگان آن، در تطابق کامل با معنای آیه قرار دارند و علاوه بر آن در برخی موارد، ترکیب‌های یاد‌شده سبب ایجاد معانی ثانویه در آیات شده‌اند که صورت‌های مجازی، کنایی و استعاری یا واژه‌های خاص که دارای معانی مختلف هستند، چنین نقشی را ایفا می‌کنند.

کلیدواژه‌ها


  1. ـ قرآن کریم.

    1. ابن‌جنی، أبوالفتح عثمان (1954). الخصائص، بی‌جا: بی‌نا.
    2. ابن‌منظور، محمدبن مکرم (1414 ق). لسان العرب، بیروت، چ دوم: دارالکتب العلمیه.
    3. امین‌پور، قیصر (1384). سنت و نوآوری در شعر معاصر، چ دوم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
    4. أنیس، ابراهیم (1971). الأصوات اللغویة، مصر، قاهره: مکتبة الأنجلو مصریه.
    5. بشر، کمال (1973). علم اللغة العام، قاهره: دارالمعارف المصریة.

    6. بدیده، رشید (2011). البنیات الأسلوبیة فی مرثیة بلقیس لنزار قبانی، مذکرة لنیل شهادة الماجستیر فی شعبة اللسانیات العامة، کلیة الآداب واللغات، قسم اللغة العربیة وآدابها، سوریا: جامعة تشرین.

    1. جرجانی، عبدالقاهر (1984). دلائل الإعجاز، تصحیح: محمود محمد الشاکر، مصر، القاهرة: مکتبة خانجی.

    8. خاقانی، محمد؛ جلیلیان، مریم (1393). «ومضات اسولبیة فی سورة الرحمن» بحوث فی اللغة العربیة و آدابها، کلیة اللغات الأجنبیة بجامعة اصفهان، العدد 6: 23 - 1.

    1. خضر الدوری، محمد یاس (1971). دقائق الفروق اللغویه فی البیان القرآنی، لبنان، بیروت: دارالکتب العلمیة.

    10. راحج، سامیة (2012). أسلوبیة القصیدة الحدیثه فی شعر عبدالله حمادی، بحث مقدم لنیل درجة دکتوراه العلوم فی الأدب العربی الحدیث، جامعة العقید الحاج لخضر، باتنه، کلیة الآداب والعلوم الإنسانیة، قسم اللغة العربیة وآدابها.

    1. زمخشری، جارالله أبوالقاسم محمودبن عمر (1998). الکشاف، تحقیق: عادل احمد و علی محمد، ریاض: مکتبة عبیکان.

    12. سعاد، حمیتی (2010). مسرحیة بلال‌بن ریاح لمحمد العید آل خلیفة (دراسة اسلوبیة) مذکرة لنیل شهادة الماجستیر فی البلاغة والأسلوبیة، جامعة الحاج لخضر، باتنه، کلیة الآداب والعلوم الإنسانیة، قسم اللغة العربیة وآدابها.

    1. شفیعی کدکنی، محمد رضا (1384). موسیقی شعر، چ پنجم، تهران: آگه.
    2. طبرسی، فضل‌بن حسن (1423 ق). تفسیر جوامع الجامع، چ دوم، قم: مؤسسۀ نشر اسلامی.
    3. عباس، حسن (1998). خصائص الحروف العربیة ومعانیها، دمشق: منشورات اتحاد الکتاب العرب.
    4. عسکری، ابوهلال (1400 ق). معجم الفروق اللغویة، قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین.
    5. ـــــــــــــــ (1412 ق). معجم الفروق اللغویة، قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین.
    6. الغنی المصری، محمد؛ الباکیر البرازی، محمد (2002). تحلیل النص الأدبی بین النظریة والتطبیق، عمان: الوراق للنشر والتوزیع.
    7. فضل، صلاح (1998). علم الأسلوب، مبائه واجرائاته، چ اول، قاهره: دارالشروق.
    8. فکوهی، ناصر (1386). تاریخ اندیشه و نظریه‌های انسان‌شناسی، تهران: نی.
    9. لاشین، عبدالفتاح (بی‌تا). صفاء الکلمة، مصر: دارالمریخ، مطبعة النهضة.
    10. محمد داوود، محمد (2008). معجم الفروق الدلالیة فی القرآن الکریم، قاهره: دارالغریب.

    23. محمدرضایی، علی‌ رضا؛ الهائی، عبدالرسول (2018). «مقاربات أسلوبیة فی سورة الرحمن» المصباح، مجلة علمیة فصلیة محکمة تعنی بالدراسات والأبحاث القرآنیة، العدد الخامس والثلاثون، خریف 2018/ 1440: 48 - 17.

    1. مختار عمر، احمد (1997). علم الدلالة، چ سوم، قاهره: عالم الکتب.
    2. مطیع، مهدی (1391). معنای زیبایی در قرآن، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق(ع).
    3. المسدی، عبدالسلام (1982). الأسلوب والأسلوبیة، چ سوم، قاهره: الدارالعربیة للکتاب.
    4. مطر، عبدالعزیز (1998). علم اللغة و فقه اللغة، دار قطری‌بن الفجاءة.
    5. معین، محمد (1382). فرهنگ فارسی معین، تهران، انتشارات سی‌گل: مادۀ آوا.
    6. النیلی، عالم سبیط (2003). النظام القرآنی مقدمة فی المنهج اللفظی، بغداد: مکتبة بلوتو.