تحلیل رابطۀ صفت حیات با سایر صفات الهی از منظر فخر رازی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، تهران، ایرا

2 استاد گروه الهیات، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، تهران، ایران

چکیده

پژوهش حاضر به‌دنبال پاسخگویی به این سؤال اساسی که «رابطۀ صفت حیات خدای متعال با سایر صفات الهی از منظر فخر رازی چگونه است؟» شکل گرفت، ابتدا دغدغۀ فخر در معرفت صفات بررسی شد؛ دغدغۀ او رسیدن به معرفتی کامل یا دستکم معرفتی است که رافع تکلیف عقلی انسان در مقام معرفت خالق باشد؛ سپس رابطۀ علم و قدرت با حیات را بررسی کردیم و این نتیجه حاصل شد که علم و قدرت، از لوازم حیات هستند و حیات برای آنها نقش علیت دارد؛ سپس رابطۀ اراده با حیات کندوکاو شد؛ فخر این صفت را در مرتبۀ متأخر از علم دانست، سپس به سمیع و بصیر پرداخته شد که فخر آن دو را مساوق علم یا از لوازم علم معرفی کرد. صفت متکلم نیز بررسی شد و اندیشۀ فخر این‌گونه به‌دست آمد که کلام یا آشکارکنندۀ علم است یا آشکارکنندۀ قدرت و از این طرق به ذات منتسب می‌شود و در نهایت بقای حق‌تعالی مساوق حیات معرفی شد. نتیجه اینکه از منظر فخر، صفت حیات خدای متعال صفت محوری نسبت به سایر صفات بوده و تا حیات الهی نباشد، صفات دیگر به عرصۀ وجود نخواهد آمد..

کلیدواژه‌ها


  1. ابن‌رشد (1993). تهافت التهافت، چ اول، بیروت: دارالفکر.
  2. احمدوند، معروفعلی (1389). رابطۀ ذات و صفات الهی، چ دوم، قم: بوستان کتاب.
  3. اردکانی، احمدبن محمد حسینی (1375). مرآت الاکوان، چ اول، تهران: میراث مکتوب.
  4. اسفراینی، اسماعیل (1383). أنوار العرفان، چ اول، قم: تبلیغات اسلامی.
  5. جوادی آملی، عبدالله (1387). تفسیر موضوعی، جلد 2 (توحید در قرآن)، چ چهارم، قم: اسراء.
  6. حجتی، محمد باقر؛ مناقبی، حمید رضا (۱۳۹۴). بررسی تطبیقی دیدگاه فخر رازی و علامه طباطبایی دربارۀ صفات خبری، نشریۀ اندیشۀ علامه طباطبایی، بهار و تابستان: ۷.
  7. خادمی، عین‌الله، تبیین چگونگی ترابط ذات و صفات حضرت حق از منظر متکلمین شیعی، تاریخ دریافت شهریور 98. http://ekhademi.com/fa
  8. دادبه، اصغر (1384). فخر رازی، چ اول: نشر دانشگاه علامه طباطبائی.
  9. داماد، محمد باقر (1385). مصنفات میر داماد، چ اول: انجمن آثار و مفاخر ایران.

10. سالمی عارف (1392). ترابط ذات و صفات خدا از نظر قاضی عبدالجبار معتزلی، امام فخر رازی و ملاصدرا، استاد راهنما: عبدالله صلواتی، استاد مشاور: عین‌الله خادمی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی.

  1. سبحانی، جعفر (1412 ق). الإلهیات علی هدی الکتاب و السنة و العقل، چ سوم، قم: المرکز العالمی للدراسات الإسلامیة.
  2. ــــــــــــــ (1427 ق). بحوث فی الملل و النحل: مؤسسۀ امام صادق(ع).
  3. سبزواری، هادی (1383). اسرارالحکم، چ اول، قم: مطبوعات دینی.

14. سرمه‌چشم تفتی، سید محمد (بی‌تا). ذات و صفات باری در تفسیر فخر رازی، استاد راهنما: محمد هادی معرفت، دانشگاه مرکز تربیت مدرس دانشگاه قم.

  1. سهروردی (1375). مجموعه مصنفات شیخ اشراق، چ دوم، تهران: مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
  2. شبر، سید عبدالله (1424 ق). حق الیقین فی معرفة أصول الدین، چ دوم، قم: انوارالهدی، قم.
  3. شهرزوری، شمس‌الدین محمد (1375). شرح حکمة الاشراق، چ اول، تهران: مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
  4. شیخ الرئیس (1371). المباحثات، چ اول، قم: بیدار.
  5. ــــــــــــ (1405 ق). شفاء، چ اول، قم: مکتبه آیت‌الله مرعشی.
  6. شیرازی، صدرالدین محمد (صدرالمتألهین) (1354). المبدأ و المعاد، چ اول، تهران: انجمن حکمت و فلسفۀ ایران.       
  7. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (بی‌تا). الحاشیة علی الهیات الشفاء، چ اول، قم: بیدار.
  8. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1981). الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، چ سوم، بیروت: دارالاحیاء التراث.
  9. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1360). الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة، چ دوم، مشهد: المرکز الجامعی فی النشر.
  10. غزالی، ابوحامد (1409). الاقتصاد فی الاعتقاد، چ اول، بیروت: دارالکتب العلمیه.
  11. فارابی، ابونصر (1995). آراء اهل المدینة الفاضلة و مضاداتها، چ اول، بیروت: مکتبه الهلال.
  12. فخر رازی،محمدبن عمر (1424 ق).الاربعین فی اصول الدین، چ اول، بیروت: دارالجیل.
  13. ــــــــــــــــــــــــ (1378). المحصل، چ اول، قم: شریف رضی.
  14. ــــــــــــــــــــــــ (1407 ق).المطالب العالیه، چ اول، بیروت: دارالکتب العربی.
  15. ــــــــــــــــــــــــ (1420 ق).تفسیر مفاتیح الغیب، بی‌جا: دارالاحیاء.
  16. ــــــــــــــــــــــــ (1411 ق). المباحث المشرقیة فی علم الالهیات و الطبیعیات، چ دوم، قم: بیدار.
  17. ــــــــــــــــــــــــ (1406 ق). لوامع البینات شرح أسماء الله تعالی و الصفات، چ اول، قاهره: مکتبه الکلیات الازهریه.
  18. ـــــــــــــــــــــــ (1381). منطق الملخص، چ اول، تهران: دانشگاه امام صادق(ع).
  19. ـــــــــــــــــــــــ (1384). شرح الاشارات و التنبیهات، چ اول، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
  20. ـــــــــــــــــــــــ (بی‌تا). البراهین‌البهاییه (البراهین در علم کلام)، نسخۀ خطی دانشگاه فردوسی مشهد.
  21. فیض کاشانی، محسن (1425 ق).الشافی فی العقائد و الأخلاق و الأحکام، چ اول، تهران: داراللوح.
  22. ـــــــــــــــــــــــ (1425 ق). أنوار الحکمة، قم: بیدار.
  23. قمی، قاضی سعید (1415 ق). شرح توحید الصدوق، چ اول، تهران:وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  24. مطهری، مرتضی (1380). مجموعه آثار، چ پنجم، تهران: صدرا.
  25. مهدوی‌نژاد، حسین (1387). ایمان‌گرایی خردپیشه در اندیشۀ فخر رازی، چ اول، تهران: دانشگاه امام صادق(ع).
  26. مکارم شیرازی، ناصر (1383). الآیات‌الولایه فی القرآن، چ اول، قم: مدرسۀ علی‌بن ابی‌طالب(ع).
  27. نراقی، مهدی (1423 ق).جامع الأفکار و ناقد الأنظار، چ اول، تهران: حکمت.