روش ایجاد تحول فرهنگی ـ اجتماعی با الهام از اهداف قرآن در سیر نزول

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه قرآن‌پژوهی، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی، قم، ایران

چکیده

در علوم قرآن ضمن مباحث مربوط به نزول قرآن، از اهداف قرآن بحث می‌شود. در کتاب خدای حکیم، 29 هدف برای قرآن شمرده شده است؛ مطالعۀ اهداف با توجه به تکرار بیان آنها در آیات قرآن، نوع مخاطبان آیات، کیفیت توزیع در سور و اغراض آنها و دوره‌های رشد اجتماع مؤمنان امکان ارزیابی دارد. این پژوهش از جنبۀ مدیریتی، پژوهشگران را در شناخت روش‌های آغاز شکل‌گیری پدیدۀ تحول و گسترش آن در اجتماع مساعدت می‌کند. در این مقاله نتایج تحولی و تربیتی توزیع آیات در دورۀ ابتدای ظهور اسلام (که پیامبر دعوت خود را علنی کرده بودند، اما مسلمانان در خفا به‌سر می‌بردند) بررسی می‌شود. با عنایت به ارتباط سؤال پژوهش با سیر نزول آیات اهداف قرآن، پژوهش مذکور به سبک تفسیری تنزیلی صورت گرفته است. کلید تحول با بیان هماهنگی قرآن با نیازهای فطری زده می‌شود. مردم در برابر تحول، به دو جریان اکثریت مقاوم در برابر تغییر و تحول و اقلیت همگام با تحول تقسیم می‌شوند. برای تغییر موضع گروه اول باید بر موضع هشدار و تهدید و ترهیب پافشاری کرد و به شبهات آنها پاسخ داد، اما دربارۀ گروه دوم باید هدایت آنها در مراتب رشد و کمال را، از دو راه تبیین مسائل و پاسخ به شبهات معارضان پیگیری کرد. همچنین به وصول به خواست‌های ذاتی و فطری دلگرم نگه داشت. در این میان رهبران و مجریان تحول نیز، با اطلاع از سنت‌های الهی در حمایت قطعی از خود و همراه دیدن خود با صف تحول‌گران تاریخ و اطمینان از نجات و رستگاری و پاداش‌های الهی در صورت باقی ماندن بر راه اصلاح‌گری مطمئن می‌شوند. اهداف قرآن در مرحلۀ اول، نزول سوره‌ها این معارف ارزشمند را به‌دنبال دارد.

کلیدواژه‌ها


  1. ـ قرآن مجید.

    1. ابن‌منظور، جمال‌الدین محمدبن مکرم (1414 ق). لسان العرب، چ سوم، بیروت: دارالفکر.
    2. بهجت‌پور، عبدالکریم (1390). همگام با وحی؛ تفسیر تنزیلی، جلد 1، چ اول، قم: تمهید.
    3. ــــــــــــــــــــ (1390). همگام با وحی؛ تفسیر تنزیلی، جلد 2، چ اول، قم: تمهید.
    4. ــــــــــــــــــــ (1394الف). همگام با وحی؛ تفسیر تنزیلی، جلد 5، چ اول، قم: تمهید.
    5. ــــــــــــــــــــ (1394ب). شناختنامۀ تنزیلی سوره‌های قرآن کریم، چ اول، قم: تمهید.
    6. راغب اصفهانی، حسین‌بن محمد (1419 ق). المفردات فی غریب القرآن، مصحح صفوان عدنان داوودی، چ اول، بیروت و دمشق: دارالعلم و دارالشامیه.
    7. رشاد، علی اکبر (1396). دانشنامۀ علوم قرآن، مدخل اهداف قرآن، چ اول، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
    8. سیوطی، عبدالرحمن‌بن ابوبکر (1414 ق). الدر المنثور فی تفسیر القرآن، چ اول، قم: کتابخانۀ عمومی حضرت آیت‌الله ‌العظمی مرعشی نجفی.
    9. طباطبایی، سید محمدحسین (1390 ق). المیزان فی تفسیر القرآن، چ دوم، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
    10. طبرسی، فضل‌بن حسن (1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تصحیح فضل‌الله یزدی طباطبایی و هاشم رسولی، چ سوم، تهران: ناصر خسرو.
    11. فراهیدی، خلیل‌بن احمد (1409 ق). کتاب العین، چ دوم، قم: نشر هجرت.
    12. مصطفوی، حسن (1368). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، چ اول، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.