قرائت انسانی از دین؛ ارزیابی دیدگاه محمد مجتهد شبستری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه معارف اسلامی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

چکیده

یکی از مهم‌ترین مباحثی که امروزه در حوزۀ دین‌شناسی و درک تعالیم دین مطرح می‌شود، امکان فهم دین بر اساس قرائت انسانی و تجربۀ دینی است. وقتی از قرائت انسانی دین سخن به میان می‌آید، دو نکته به شکل توأمان مفروض و منظور گرفته می‌شود: اول آنکه امکان فهم دین برای انسان میسر است؛ دوم آنکه فهم دین منحصر به آنچه تاکنون تحت عنوان فهم ماورایی و الهی از دین مطرح بوده، منحصر نیست و می‌توان قرائتی انسانی از آن عرضه کرد. این نکتۀ اخیر یعنی تغییر سازه‌های فهم دین مرهون تغییراتی است که انسان امروزی با آن مواجه خواهد بود. مجتهد شبستری یکی از اندیشمندان معاصر معتقد است، با توجه به تغییر و تحولات چشمگیر در زندگی بشر امروزی، باید تفکرات، دین، معنویت و ایمان آنان نیز دچار دگرگونی اساسی شود و باید از سنت دینی، افکار و اندیشه و باور قبلی خود عبور کرد یا فهم جدید از آن به‌دست آورد تا در نهایت به تجربۀ دینی رسید. وی معتقد است که در باب دین قرائت‌های مختلفی وجود دارد و به قرائت واحد نمی‌شود اکتفا کرد. هدف اصلی این پژوهش، تبیین مدعای پیش‌گفته با ارائۀ استدلال‌های عرضه‌شده و پاسخ به آن است که با روش تحلیل محتوا در تبیین داده‌ها صورت گرفته است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که قرائت انسانی از دین در مقابل قرائت الهی قرار دارد و دیدگاه شبستری گاه به شکل آشکار و گاه کمی مستور و پنهان ریشه در نسبیت، هرمونتیک، تجربه دینی و اومانیسم دارد.

کلیدواژه‌ها


  1. بهشتی، احمد (1386). فلسفۀ دین، قم: بوستان کتاب.
  2. پترسون، مایکل و دیگران (1376). عقل و اعتقاد دینی، ترجمۀ احمد نراقی و ابراهیم سلطانی، چ اول، تهران: طرح نو.
  3. جوادی آملی، عبدالله (1372). شریعت در آیینۀ معرفت، تهران: مرکز فرهنگی رجاء.
  4. ــــــــــــــــــــ (1375). تبیین براهین اثبات خدا، قم: اسراء.
  5. خاکی قراملکی، محمدرضا (1390). کارکردهای دین از منظر مدل تحلیل ایمان دینی، چاپ‌شده در کتاب: مبانی نظری مقیاس‌های دینی به کوشش محمدرضا سالاری‌فر و همکاران، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  6. خرمشاهی، بهاءالدین (1372). دین‌پژوهی: دفتر اول، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
  7. خسروپناه، عبدالحسین (1381). زیرساخت‌های قرائت‌پذیرانگاری دین، قبسات، سال هفتم، شمارۀ 23: 23 - 10.
  8. ــــــــــــــــــــ (1390). کلام جدید با رویکرد اسلامی، چ دوم، قم: معارف اسلامی.
  9. ربانی گلپایگانی، علی (1392). نقد آرای هرمنوتیکی مجتهد شبستری، چ اول، تهران: کانون اندیشۀ جوان.
  10. طباطبایی، سید محمدحسین (1372). المیزان فی تفسیرالقرآن، قم: درالکتب الاسلامیه.
  11. عباسی، بابک (1391). تجربۀ دینی و چرخش هرمنوتیکی، تهران: هرمس.
  12. عباسی، ولی‌الله (1381). اندیشۀ دینی و قرائت‌پذیری، کتاب نقد، سال ششم، شمارۀ 3: 106 - 89.
  13. فعالی، محمد تقی (1381). ایمان و چالش‌های معاصر، چ اول، قم: مرکز مطالعات و پژوهش‌های فرهنگی حوزه.
  14. کاپلستون، فردریک چالز (1388). تاریخ فلسفه، ترجمۀ داریوش آشوری، تهران: سروش.
  15. لین، تونی (1380). تاریخ تفکر مسیحی، ترجمۀ روبرت آسریان، تهران: فروزان.
  16. مجتهد شبستری، محمد (1379). نقدی بر قرائت رسمی از دین، چ اول، تهران: طرح نو.
  17. ـــــــــــــــــــــــــ (1376). ایمان و آزادی، چ اول، تهران: طرح نو.
  18. ـــــــــــــــــــــــــ (1381). هرمنوتیک، کتاب و سنت، تهران: طرح نو.
  19. ـــــــــــــــــــــــــ (1393). آیا خداوند دین نازل کرده است؟ تارنمای شخصی محمد مجتهد شبستری.
  20. ـــــــــــــــــــــــــ (1379). پرواز در ابرهای ندانستن، کیان، شمارۀ 52، خرداد و تیر.
  21. ـــــــــــــــــــــــــ (1383). تأملاتی در قرائت انسانی از دین، چ اول، تهران: طرح نو.
  22. ـــــــــــــــــــــــــ (2014). http://www.pezhvakeiran.com/maghaleh-59072.html.
  23. محمدرضایی، محمد (1395). نقد دوم محمد محمدرضایی بر پاره‌ای از آرای مجتهد شبستری.
  24. وین پراود فوت (1377). تجربۀ دینی، ترجمۀ عباس یزدانی، قم: مؤسسۀ فرهنگی طه.
  25. راغب اصفهانی، حسین‌بن محمد (1392 ق). معجم مفردات الفاظ قرآن، قم: اسماعلیان.
  26. طریحی، فخرالدین (1362). مجمع‌البحرین، تهران: مرتضوی.