نقد دیدگاه گسست توحیدی قرآن از منظر حکمت صدرایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران

2 استادیار، دانشکدۀ الهیات، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران

3 استادیار، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران

4 دانشیار، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران

چکیده

نورمن گیسلر اعتقاد دارد که دلیل گذار خدای ادیان ابراهیمی از هیأت تثلیثی به بلندای احدیت و صمدیت در قرآن، نفوذ اندیشۀ فلوطینی در آن بوده و همین امر سبب پیدایش گسست و ناپیوستگی توحیدی میان کتاب مقدس و قرآن شده است. وی از یک‌سو اندیشۀ بساطت مطلق ذات الهی را اندیشه‌ای فلوطینی و وارداتی در قالب واژگان احد و الصمد به قرآن می‌داند و از سوی دیگر رابطۀ صفات و ذات را ناگزیر از وقوع کثرت و نفی بساطت مطلق پنداشته است. در این مقاله ابعاد انتقادهای گیسلر از منظر حکمت صدرایی بررسی و به‌جای ادعای وارد کردن یا تحمیل بساطت بر آیات قرآن بر استنباط بساطت ذات الهی از طریق تحلیل فلسفی صفات الهی، همچون غنای مطلق، کمال مطلق، عدم محدودیت و زوال‌ناپذیری ذات الهی، به نفی همۀ انواع ترکیب من جمله ترکیب صفات و ذات و اثبات بساطت ذات الهی تأکید شده است.

کلیدواژه‌ها


  1. ـ قرآن کریم.

    1. ابن‌فارس، احمدبن فارس (1404 ق). معجم مقاییس اللغة، جلد 3، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
    2. ابن‌منظور، محمدبن مکرم (1414 ق). لسان العرب، جلد 3، بیروت: دار صادر.
    3. بدوی، عبدالرحمن (1413 ق). افلوطین عندالعرب، قم: بیدار.
    4. جفری، آرتور (1386). واژه‌های دخیل در قرآن، مترجم فریدون بدره‌ای، چ دوم، تهران: توس.
    5. جوهری، اسماعیل‌بن حماد (1376 ق). الصحاح: تاج اللغة و صحاح العربیة، جلد 2، بیروت: دارالعلم للملایین.
    6. الحداد، یوسف (1993). القرآن دعوه النصرانیه، چ دوم، بیروت: المکتبه البولسیه.
    7. حسینی طهرانی، محمد حسین (1426 ق). مهر تابان: یادنامه و مصاحبات تلمیذ و علامه عالم ربانی علامه سید محمد حسین طباطبایی تبریزی (طبع جدید)، مشهد: نور ملکوت قرآن.
    8. دایرة‌المعارف قرآن کریم (1382). جلد 2، قم: مرکز فرهنگ و معارف قرآن، دفتر تبلیغات اسلامی.
    9. راغب اصفهانی، حسین‌بن محمد (1412 ق). مفردات ألفاظ القرآن، لبنان – سوریه: دار العلم - الدار الشامیة.

    10. سبحانی، جعفر (زمستان1391). توحید صفاتی، فصلنامۀ علمی ـ پژوهشی کلام اسلامی، سال 21، شمارۀ 84: 7 - 24.

    11. سبزواری، هادی (1383). اسرار الحکم، تصحیح کریم فیضی، قم: مطبوعات دینی.

    12. شهرستانی، محمدبن عبدالکریم (1364). الملل و النحل، تحقیق محمد بدران، جلد 1، قم: الشریف الرضی.

    13. صدرالدین شیرازی، محمدبن ابراهیم (1361). تفسیر القرآن الکریم، جلد 4، قم: بیدار.

    14. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1360). اسرار الآیات (تحقیق خواجوی)، تهران: انجمن اسلامی حکمت و فلسفۀ اسلامی.

    15. ـــــــــــــــــــــــــــــــــ (1417 ق). الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة (مقدمۀ عربی)، جلد 2، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.

    16. ــــــــــــــــــــــــــــ (1981 م). الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة (با حاشیۀ علامه طباطبایی)، جلد 2 و 6، بیروت: دارالإحیاء التراث العربی.

    17. ـــــــــــــــــــــــــــ (1363). مفاتیح الغیب، تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالی، انجمن اسلامی حکمت و فلسفۀ ایران، مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

    18. طباطبایی، محمد حسین (1390 ق). المیزان فی تفسیر القرآن، جلد 20، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.

    19. ـــــــــــــــــــــــ (1416ق). نهایة الحکمة، قم: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الإسلامی.

    20. عبودیت، عبدالرسول (1387). درآمدی به نظام حکمت صدرایی، جلد 2، قم: مؤسسۀ امام خمینی.

    21. فراهیدی، خلیل‌بن احمد (1409 ق). کتاب العین، جلد 7، قم: نشر هجرت.

    22. کاپلستون، فردریک چارلز (1392). تاریخ یونان و روم، جلال‌الدین مجتبوی، جلد 1، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی سروش.

    23. کاکایی، قاسم (1385). وحدت وجود به روایت ابن‌عربی و اکهارت، تهران: هرمس.

    24. مصطفوی، حسن (1368). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، جلد 1 و 6، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

    25. ملکیان، مصطفی (1389). تاریخ فلسفة غرب، جلد 2، قم: پژوهشکدة حوزه و دانشگاه.

    1. نرم‌افزار جامع التفاسیر نور، نسخۀ 3، بخش ترجمه، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.

    27. نولدکه، تئودور (2004). تاریخ القرآن، ترجمۀ د. جورج تأمر، چ اول، بیروت: بی‌نا.

    28. Geisler, N. L., & Saleeb, A (2002). Answering Islam: The crescent in light of the cross, Michigan, Grand Rapids Baker Books.

    29. http://al-quran.info/#home.

    30. Rosé, Valentine (1883). Deutsche Literatur Zeitung, Berlin.