شبهۀ خدا به‌مثابۀ فرافکنی (بررسی و نقد الحاد انسان‌شناختی فویرباخ)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه فلسفۀ پژوهشگاه بین‌المللی جامعه المصطفی العالمیه(ص)، قم، ایران

چکیده

از شبهات مطرح در حوزۀ خداشناسی معاصر، شبهۀ خدا به‌مثابۀ فرافکنی است. بر پایۀ این شبهه، خدا همان آروزها و خواست‌های برآورده‌نشدۀ انسان بوده که طی فرایندی موسوم به فرافکنی به بیرون افکنده شده است و سپس به خدا تبدیل می‌شود. در این نوشتار به شیوۀ تحلیلی – توصیفی تلاش خواهد شد که این شبهه با تکیه بر آثار خود فویرباخ و شارحان او تقریر شود و سپس با عنایت بیشتر به آرا و نظریات فیلسوفان و الهیدانان مسلمان مورد نقادی قرار گیرد. بر پایۀ این نوشتار، اموری مانند تفاوت بین فرافکنی فویرباخ و فرافکنی روانشناسان، عدم اثبات نظریه، انسان‌گرایی افراطی، الحاد انسان‌شناختی و عدم کارایی توجیهات کارکردگرایانه، برخی از اشکال‌هایی هستند که بر این دیدگاه وارد است.

کلیدواژه‌ها


  1. ابن‌سینا، حسین (1375). الاشارات و التنبیهات مع شرح المحقق الطوسی و شرح الشرح للقطب، قم: نشرالبلاغه.
  2. _______ (1400 ق). رسایل، قم: بیدار.
  3. اسولیوان، ت و دیگران (1385). مفاهیم کلیدی ارتباطات، میرحسین رئیس‌زاده، تهران: فصل نو.
  4. بریان، م. (1377). فلاسفۀ بزرگ، ترجمۀ عزت‌الله فولادوند، تهران: خوارزمی.
  5. راسل، برتراند (1365). تاریخ فلسفۀ غرب، ترجمۀ نجف دریابندری، تهران: پرواز.
  6. طباطبایی، محمد حسین (1415 ق). نهایه الحکمه، قم: مؤسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین.
  7. عشاقی، حسین (1393). برهان‌های صدیقین، تهران: مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران.
  8. کلوور، م. جان، (بی‌تا). اثبات وجود خدا، آرام امین مجتهدی، تبریز: کتابفروشی حاج محمد باقر کتابچی حقیقت.
  9. کاپلستون، فردریک (1386).تاریخ فلسفه، جلد 7، ترجمۀ داریوش آشوری، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.

10. مصباح یزدی، محمد تقی (1379). آموزش فلسفه، جلد 1 و 2، تهران: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل سازمان تبلیغات اسلامی.

11. ________ (1375). تاریخ فلسفه، جلد 1، سید جلال‌الدین مجتبوی، تهران: سروش.

12. مطهری، مرتضی (1376). مجموعه آثار، جلد 1 و 5، تهران: صدرا.

13. ملاصدرا، محمد (1981). الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، مجلدات 1، 2 و 3، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.

14. ________ (1360). الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه، مشهد: المرکز الجامعی للنشر.

15. ________ (1363). مفاتیح الغیب، تهران: مؤسسۀ تحقیقات فرهنگی.

16. Anderson, Pamela Sue, (2001). "Gender and the infinite: On the aspiration to be all there is" in Issues in Contemporary Philosophy of Religion, ed. Eugene Thomas Long, London, Kluwer Academic Publishers.

17. Anthony, C. Thiselton, (2002). A Concise Encyclopedia of the Philosophy of Religion, Oxford, One World.

18. Argument and Explanation' available at: http://www.csus.edu/indiv/m /mayesgr/phl4/tutorial/phl4rationalrecon1.htm

19. Armand, Nicholi, (1957). The Question of God, New York, The Free Press.

20. Austin, Harvey, Van, (1995). Feuerbach and the Interpretation of Religion, Cambridge, Cambridge University Press.

21. Baker, A. (2004). 'Simplicity' in Stanford Encyclopedia of Philosophy, available at: https://plato.stanford.edu/entries/simplicity/

22. Feuerbach, L. (1967). Lectures on the Essence of Religion, Tr. Manheim, Ralph, (1967), New York, Harper and Row.

23. -------------------(2008). The Essence of Christianity (EC) forwarded by Rachel V Kohout Lawrence, Walnut, the MSAC Philosophy Group.

24. --------------------(1989). The Essence of Christianity (EC), Introduction translated by Zawar Hanfi, remainder translated by George Eliot. available at: http://www.marxists.org/reference/ archive/feuerbach/works/essence

25. Gerrish, B. A. (2010). Thinking with the Church; Essays in Historical Theology, Michigan, Cambridge, William B Eerdmans Publishing Company.

  1. 26.  --------------------'Feuerbach’s Religious Illusion' available at: http://www.religion-online.org/showarticle.asp?title=77

27. Holy Bible.

28. http://apatheticagnostic.com/articles/meds3/med52/med1088.html

29. http://www.scaschools.org/uploads/9/6/5/4/9654115/matthew_coats.pdf

30. https://plato.stanford.edu/archives/fall2011/entries/ludwig-feuerbach/

31. Hudson, Wayne, (2005). The Enlightenment Critique of ‘Religion’, Australian eJournal of Theology 5.

32. Kai Nielsen, (2010). Naturalistic Explanations of Theistic Belief' in A companion to philosophy of religion, eds. C. Taliaferro, P. Draper and P. L. Quinn, Oxford, Blackwell Publishing Ltd,

33. Kline, Paul, (1993). 'A Critical Perspective on Defense Mechanisms' in The Concept of Defense Mechanisms in Contemporary Psychology, ed. Uwe Hentschel etc. New York, Springer-Verlag.

34. Martin, Pine, (2003). 'Double Truth' in Dictionary of History of Ideas, vol. 2, Virginia, University of Virginia.

35. McLaughlin, P. Bakunin and Feuerbach: On Religion, Philosophy, and Naturalism available at: http://www.autodidactproject.org/other/bakunin5.html

36. Reese, William L. (1996). Dictionary of Philosophy and Religion, New Jersey, Humanities Press.

37. Ronald, Robertson, (1987). Encyclopedia of Religion, vol. 5, London and New York, Routledge.

38. Taliaferro, C. and Marty, Elsa J. (eds.), (2010). A Dictionary of Philosophy of Religion, New York, The Continuum International Publishing Group.

39. Todd, Gooch, 'Ludwig Andreas Feuerbach', in Stanford Encyclopedia of Philosophy available at: https://plato.stanford.edu/entries/ludwig-feuerbach/