نقدی بر برهان خفای الهی مبتنی بر پدیدارشناسی معنویتِ شیعی از منظر هانری کُربن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری رشتۀ کلام- فلسفه دین و مسائل جدید کلامی،گروه فلسفه، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 استاد گروه فلسفه و حکمت اسلامی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، واحد تهران مرکز، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

3 استادیار گروه فلسفه، دانشکدۀ حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

اختفای الهی از نظر جان شلنبرگ معنای خاصی دارد و ناظر به کمبود شواهدِ تجربی در تأیید وجود خداوند است. از نظر او وجود ناباورانِ منطقی یا لاادری‌گرایان بهترین شاهد بر این ادعا محسوب می‌شود. شلنبرگ بر این اساس اختفا را نقیضِ عشقِ مطلق الهی و در نهایت شاهدی بر نبود خداوند می‌داند. اما مفاهیم لاادری‌گری و عشق به‌عنوان دو نقطۀ ثقل این برهان در نظام الهیاتی هانری کربن دارای معانی متفاوتی است. توجه به این معانی و ارائۀ یک صورتبندی تحلیلی از آن، شاید سنگ بنایی برای تبیین اختفای الهی از منظری متفاوت و بدیع باشد و نقدی بر برهان اختفای الهی قلمداد شود. از نظر کُربن اِشکال خداباوری عقلی تقلیل قوای ادراکی به دو قوّۀ حس و عقل، در کنار بی‌اعتنایی به نقشِ شناختی قوّۀ خیال و حذف جهان واسطِ مثال از مراتب عالم است که این مسئله سبب شده است که بشر در فهم غیبِ (باطن) عالم - در اینجا خداوند- دچار لاادری‌گری شود. راه‌حل بدیع کربن برای غلبه بر این بحران معرفتی، احیای جایگاه شناختی قوّۀ خیال و عالم متناظر با آن بود. در این نوشتار تلاش می‌شود که از طریق معرفی اندیشۀ تجلی عرفای اسلامی در آثار کربن، مسیر بدیعی در شناخت خداوند ترسیم و از این طریق در کفایت تلاش‌های لاادری‌گرایان تشکیک شود.

کلیدواژه‌ها


  1. احمدحسینی، سید نصیر؛ کشفی، عبدالرسول (1393). تحلیل انتقادی دیدگاه جان شلنبرگ در باب مسئلۀ خفای الهی، پژوهشنامۀ فلسفۀ دین، سال دوازدهم، شمارۀ بیست‌وچهارم: 133-157.
  2. افضلی، عبدالرئوف؛ رضانژاد، عزالدین (1397). واکاوی برهان خفای الهی از چشم‌انداز فلسفۀ اسلامی، قبسات،سال بیست‌‌سوم، شمارۀ هشتاد‌و‌هفت: 23 - 57.
  3. بوبر، مارتین (1392). کسوف خداوند: مطالعاتی در باب رابطۀ دین و فلسفه، تهران: فرزان روز.
  4. چیثام، تام (1397). عالم زیر و زبر: هانری کُربن و عرفان اسلامی، ترجمۀ امیرحسین پورنامدار، تهران: حقیقت.
  5. طبری آملی، عمادالدین (1376). کامل بهایی، قم: مؤسسۀ طبع و نشر.
  6. علی‌زمانی، امیرعباس؛ زرکنده، بتول (1393). اختفای الهی به‌مثابۀ مصداقی از شر بی‌وجه، جستارهای فلسفۀ دین، سال سوم، شمارۀ دوم: 53 - 72.
  7. علی‌زمانی، امیرعباس؛ محمدپور، سکینه (1395). مسئلۀ خفای الهی از دیدگاه جان شلنبرگ و پل موزر، جستارهای فلسفۀ دین، سال پنجم، شمارۀ دوم،67 - 85.
  8. کربن، هانری (1369). فلسفۀ ایرانی و فلسفۀ تطبیقی، ترجمۀ سیدجواد طباطبایی، تهران: طوس.
  9. ـــــــــــ (1394). آفاق تفکر معنوی در اسلام ایرانی، ترجمۀ داریوش شایگان، تهران: فروزان.
  10. ـــــــــــ (1391). چشم‌اندازهای معنوی و فلسفی اسلام ایرانی، ترجمۀ ان‌شاءالله رحمتی، جلد 1، تهران: سوفیا.
  11. ـــــــــــ (1394). زمان ادواری در مزدیسنا و عرفان اسماعیلیه، ترجمه و تألیف ان‌شاءالله رحمتی، تهران: سوفی
  12. ـــــــــــ (1384). تخیل خلاق در عرفان ابن‌عربی، ترجمۀ ان‌شاءالله رحمتی، تهران: جامی.
  13. ـــــــــــ (1389). معبد و مکاشفه، ترجمه و توضیح ان‌شاءالله رحمتی، تهران: سوفیا.
  14. ـــــــــــ (1395). ارض ملکوت: کالبد قیامتی انسان از ایران مزدایی تا ایران شیعی، ترجمه و تحقیق ان‌شاءالله رحمتی، تهران: سوفیا.
  15. ـــــــــــ (1398). چشم‌اندازهای معنوی و فلسفی اسلام ایرانی، ترجمۀ ان‌شاءالله رحمتی، جلد 4، تهران: سوفیا.

16. محمدرضایی، محمد؛ مرتضوی شاهرودی، نرگس‌سادات (1397). بررسی و نقد برهان خفای الهی، عقل و دین، سال دهم، شمارۀ نوزدهم:51 - 67.

17. نام‌آور، فاطمه؛ نبوی، لطف‌الله؛ سعیدی‌مهر، محمد (1396). تقریر نوین مسئلۀ منطقی شر و دفاع اختیارگرایانه، پژوهشنامۀ فلسفۀ دین،سال پانزدهم، شمارۀ بیست‌و‌نهم: 191 - 212.

  1. Haward-Snyder,Daniel. Moser,Paul.K (2002). Divine Hiddenness: New Essays, Cambridge: Cambridge University Press.
  2. Schellenberg, John.L. (1993).Divine Hiddenness and Human Reason, Ithaca New York: Cornell University Press.
  3. Schellenberg, John.L. (2015). The Hiddenness Argument,Oxford: Oxford University press.
  4. Ehrman,bartD. Jacob,Andrew S. (2004). Christianity in Late Antiquity, Oxford: Oxford University Press
  5. Moser, Paul K. (2004). “Divine Hiddenness does not Justify Atheism”, in: Michael Peterson, and Raymond J. vanArragon (eds.), Contemporary Debates in Philosophy of Religion, Blackwell Publishing