بررسی و نقد دیدگاه ویرنگا دربارۀ مفهوم «علم مطلق»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، دانشگاه قم، قم، ایران

2 دانشیار گروه فلسفۀ اخلاق، دانشگاه قم، قم، ایران

چکیده

علم الهی به معنای آگاهی خداوند به امور هستی، موضوعی است که همواره در حیطۀ الهیات فلسفی ـ کلامی مطرح بوده و تاکنون نظریات مختلفی حول آن پدید آمده است. فیلسوفان دین معاصر نیز از التفات به آن اجتناب نکرده‌ و مسائل بحث‌انگیز مرتبط با آن را مورد دقت عقلی قرار داده‌اند. اولین و مهم‌ترین مسئلۀ مربوط به علم الهی، چیستی حقیقت آن است که به‌نوعی مسائل دیگر، متأثر از نوع پاسخ به این مسئله است. بررسی نظریات مختلف به‌خصوص دیدگاه‌های معاصر، در حل چالش‌های نوینی که در برابر باور به علم مطلق الهی پدید آمده‌اند، می‌تواند رهگشا باشد. ویرنگا به‌عنوان فیلسوف دین معاصر سعی کرده است با بیان منطقی به دفاع از گسترۀ نامحدود علم مطلق الهی بپردازد و با روش‌های متداول در فلسفۀ دین به چالش‌هایی که دیدگاه‌های مخالف ایجاد کرده‌اند، پاسخ دهد. با وجود این در نحوۀ روایت وی از مفهوم علم مطلق و ویژگی‌های آن، اشکالاتی به‌نظر می‌رسد. مفهوم علم مطلق به نظر ویرنگا در آگاهی به تمام گزاره‌های صادق قابل تعریف است که این علم، وقوعی، غیراستنتاجی و خطاناپذیر است. مهم‌ترین ایراد دیدگاه وی این است که چنین تعریفی نمی‌تواند گویای حقیقت علم مطلق باشد، بلکه تنها می‌تواند شرح اسمی در قالب بیان دامنۀ متعلقات آن باشد. اشکالات دیگری هم در روایت وی از ویژگی‌های علم مطلق به‌نظر می‌رسد که اهم آن استفاده از مقدمۀ زائد و اتخاذ پیش‌فرضی نادرست است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

مراجع

  1. ابن سینا، حسین‌بن عبدالله (1379). النجاة من الغرق فی بحر الضلالات، مقدمه و تصحیح: محمدتقی دانش‌پژوه، چ دوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  2. ----------------------- (۱۳۷۳). برهان شفا، ترجمۀ مهدی قوام صفری، تهران: فکر روز.
  3. دکارت، رنه (1361). تأملات در فلسفۀ اولی، ترجمۀ احمد احمدی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
  4. رحمتی، انشاء‌الله (1393). «علم مطلق از منظر معرفت‌شناسی دینی واقع‌گرایانه (تعارض علم و اختیار الهی و بشری)»، پژوهش‌های معرفت‌شناختی، شماره 8.
  5. زالی، مصطفی، روح‌الله عالمی, قوام صفری، مهدی (1392). «جهان‌های ممکن انضمامی و نقد آن از دیدگاه متعالیه»، فصلنامۀ اندیشۀ دینی، شماره 47.
  6. زاهدی، محمدصادق (1384). «آیا جهان‌های ممکن واقعیت دارند؟»، پژوهشنامۀ فلسفۀ دین، شماره 5.
  7. سعادت مصطفوی، سید حسن (1385). «علم خدا»، فصلنامۀ پژوهش‌های فلسفی و کلامی، شماره 30.
  8. سعیدی مهر، محمد (1384). «ملاحظاتی در باب گزاره‌های موجه و معناشناسی آن در فلسفۀ اسلامی»، پژوهشنامۀ فلسفۀ دین، شماره 6.
  9. سعیدی مهر، محمد (1383). «جهان‌های ممکن بررسی دیدگاه سول کریپکی، الوین پلنتینگا و دیوید»، نامۀ مفید، شماره 41.
  10. صدرالمتألهین، محمدبن ابراهیم (1358). الواردات القلبیه فی معرفه الربوبیه، تحقیق، تصحیح و ترجمۀ احمد شفیعی‌ها، تهران: انجمن فلسفۀ ایران.
  11. ------------------------- (1381). الاسفار الاربعه، ج6، تصحیح، تحقیق و مقدمۀ احمد احمدی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
  12. طباطبائی، سید محمدحسین (1374). اصول فلسفه و روش رئالیسم، ج1و2، چ چهارم، تهران: صدرا.
  13. ------------------ (1432ق). النهایۀ الحکمۀ، چ ششم، قم: مؤسسۀ نشر اسلامی جامعۀ مدرسین قم.
  14. قوام صفری، مهدی (۱۳۸۶). مابعدالطبیعه چگونه ممکن است، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
  15. لموس، نوح (1395). درآمدی بر نظریۀ معرفت، ترجمۀ مهدی فرجی پاک و عاطفه حقی، تهران: نشر مرکز.
  16. مصطفوی، حسن (1360). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج6، تهران؛ بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
  17. ملاصدرا، محمد بن ابراهیم (1981م). الحکمۀ المتعالیۀ فی الاسفار العقلیۀ الاربعۀ، چ سوم، بیروت: دار احیاء التراث.
  18. موحد، ضیاء (1381). منطق موجهات، تهران: هرمس.
  19. منفرد، مهدی (1393). «تبیین مسئلۀ علم و بازگشت علم حصولی به علم حضوری در تفکر علامه طباطبایی (ره)»، اندیشۀ علامه طباطبائی (ره)، شماره 1.
  20. نبوی، لطف‌الله (1383). مبانی منطق موجهات، تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
  21. المظفر، محمدرضا (1374). المنطق، المحقق، قم؛ مؤسسۀ النشر الإسلامی.
    1. Anselm, Saint (2000). "Proslogion", Complete philosophical and theological treatises, Translator; Jasper Hopkins, The Arthur J. Banning Press Minneapolis, pp. 88-112.
    2. Aquinas, Thomas (1981). Summa Theologica, Christian Classics.
    3. Augustine, Saint (2010). Augustine: On the free choice of the will, on grace and free choice, and other writings, Cambridge University Press.‌
    4. Bell, Alice , Ryan, Marie Laure  (2019). Possible Worlds Theory And Contemporary Narratology, University Of Nebraska Press.
    5. Boethius, Anicius Manlius Severinus (1999). The Consolation of Philosophy, Trans. by PG Walsh, OUP Oxford.
    6. Chisholm, Roderick (1986). "Self-profile" Roderick M. Chisholm, Edited by Radu J. Bogdan, Springer-Science+Business Media Dordrecht.
    7. Davis, Stephen (1983). Logic and the Nature of God, Palgrave Macmillan UK, London.‌
    8. Descartes, René (1999). Discours de la méthode: pour bin conduire sa raison et chercher la vérité dans sciences, Numilog.
    9. Descartes, René (2012). Discourse on the Method: Of Rightly Conducting One's Reason and of Seeking Truth in the Sciences, Duke Classics.
    10. Gale, Richard (1993). On the nature and existence of God. Cambridge University Press.‌
    11. Hale, Benjamin (1998). Modality, A Companion to the Philosophy of Language, Wiley-Blackwell.
    12. Kripke, Saul (1981), Naming and Necessity, Cambridge, Harvard University Press.
    13. Kripke, Saul (1959). "A completeness theorem in modal logic", The journal of symbolic logic, Vol. 24, No. 1.
    14. Lemos, Noah (2007), An Introduction to the Theory of Knowledge, Cambridge University Press.
    15. Menzel, Christopher (2016). "Possible worlds", Stanford Encyclopedia of Philosophy.
    16. Plantinga, Alvin & Nicholas Wolterstorff (2004). Faith and Rationality: Reason and Belief in God, University of Notre Dame Press.
    17. Plantinga, Alvin (1977). God, freedom, and evil. Wm. B. Eerdmans Publishing, Grand Rapids, Michigan.
    18. ‌Rescher, Nicholas  (1999). How many possible worlds are there?, Philosophical and Phenomenological Research.
    19. Stalnaker, Robert (1976). "Possible worlds", Noûs,
      Vol. 10, No. 1.
    20. Wierenga, Edward (1989). The nature of God: An inquiry into divine attributes, Cornell University Press.‌
    21. Wierenga, Edward (2009), "Omniscience", The Oxford Handbook of Philosophical Theology, Oxford University, New York.
    22. Wierenga, Edward (2010). "Omniscience", Stanford Encyclopedia of Philosophy.
    23. Zagzebski, Linda (2013). "Omniscience",In Routledge Companion to Philosophy of Religion, Routledge.
    24. Zalta, Edward (1983). Abstract Objects: An Introduction to Axiomatic Metaphysics, Dordrecht. D. Reidel.
مجله علمی
دوره 18، شماره 2
تیر 1400
صفحه 243-271

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار