نقد دیدگاه تفسیری محمد مجتهد شبستری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه فلسفۀ پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی، قم، ایران

2 دکتری حکمت متعالیه، مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران، تهران، ایران

چکیده

محمد مجتهد شبستری با تکیه بر دیدگاه هرمنوتیکی و تفسیری خود، قرآن کریم را «کلام نبوی» و قرائت توحیدی پیامبر اسلام از جهان در پرتو وحی می‌داند. در این مقاله با روش توصیفی - تحلیلی و کتابخانه‌ای به نقد دیدگاه تفسیری او پرداخته‌ایم تا با نشان دادن نقاط ضعف این دیدگاه، سستی نظریۀ او دربارۀ «کلام نبوی بودن قرآن» بیش از پیش آشکار شود. علاوه بر اینکه نظریۀ تفسیری وی به انکار نبوت و دین می‌انجامد، نقاط ضعف دیگری در آن به‌چشم می‌خورد که عبارتند از: عدم توجه به معنای دیگر تفسیر؛ عدم توجه به اقسام پیش‌دانسته‌ها؛ عدم توجه به مراتب فهم و مدلول‌ها؛ جمع کردنِ دو دیدگاه و نیز دو روش غیرقابل‌جمع؛ همگانی دانستن مقبولات عصر مدرنیته و نیز نظریۀ هرمنوتیک فلسفی؛ خلط میان جزء و کل؛ عدم پایبندی به یکی از مبانی خود؛ معرفی معیار سستی به‌عنوان معیار تنقیح و سنجش پیش‌دانسته‌ها و غفلت از مهم‌ترین کاربرد زبان..

کلیدواژه‌ها


  1. ابوزید، نصر حامد (1996). اشکالیات القراءة و آلیات التأویل، بیروت: المرکز الثقافی العربی.
  2. ـــــــــــــــــ (1998). مفهوم النص: دراسة فی علوم القرآن، بیروت: المرکز الثقافی العربی.
  3. ـــــــــــــــــ (1992). نقد الخطاب الدینی، قاهره: سینا للنشر.
  4. طباطبایی، سید محمد حسین (بی‌تا). قرآن در اسلام، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  5. طبرسی، فضل‌بن حسن (1415 ق). مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تقدیم: السید محسن الامین العاملی، بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.
  6. عباسی، مهرداد؛ مهدوی‌راد، محمد علی؛ قاسم‌پور، محسن؛ بهاردوست، علیرضا؛ رحمتی، محمدکاظم؛ قربانی زرین، باقر؛ معینی، محسن؛ نفیسی، شادی (1393). مقالۀ «تفسیر»، دانشنامۀ جهان اسلام، ج 7، تهران: بنیاد دائره‌المعارف اسلامی.
  7. کوزنز هوی، دیوید (1371). حلقۀ انتقادی، ترجمۀ مراد فرهادپور، تهران: انتشارات گیل.
  8. مجتهد شبستری، محمد (1384). تأملاتی در قرائت انسانی از دین، چ دوم، تهران: طرح نو.
  9. ـــــــــــــــــــــــ (1386). مقالۀ «قرائت نبوی از جهان (۱) کلام نبوی»، تارنمای شخصی محمد مجتهد شبستری به آدرس: http://mohammadmojtahedshabestari.com، قسمت نوشته‌ها.
  10. ــــــــــــــــــــــ (1379الف). نقدی بر قرائت رسمی از دین، چ اول، تهران: طرح نو.
  11. ــــــــــــــــــــــ (1379ب). هرمنوتیک، کتاب و سنت (فرایند تفسیر وحی)، چ چهارم، تهران: طرح نو.
  12. مشکینی، علی (1371). اصطلاحات الاصول و معظم ابحاثها، چ پنجم، قم: نشر الهادی.
  13. معرفت، محمد هادی (1418 ق). التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب، مشهد: دفتر نشر دانشگاه علوم اسلامی رضوی.