بررسی تحلیلی- انتقادی نظریۀ اشتراک معنوی در گزاره‌های الهیاتی از منظر آیت الله جوادی‌آملی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد فلسفه و کلام اسلامی، پردیس فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران

2 استاد گروه فلسفه و کلام، پردیس فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران

چکیده

علامه جوادی آملی، از شارحان برجستۀ حکمت متعالیه، در معناشناسی گزاره‌های الهیاتی، نظریۀ اشتراک معنوی را در گزاره‌های لفظی الهیاتی و گزاره‌های برآمده از واقع پذیرفته است. توجه ایشان به نظریات دیگر در معناشناسی گزاره‌ها و همچنین چالش‌های مطرح در مورد نظریۀ اشتراک معنوی، سبب شده است که تقریر ایشان از این نظریه، دربردارندۀ زوایای جدیدی باشد؛ از جمله تأکید بر نظریۀ وضع الفاظ برای ارواح معانی، امکان عقل برای شناخت مفهومی واجب در حوزۀ ذات و صفات ذاتی، سازگار دانستن نظریۀ اشتراک معنوی با نظریۀ وحدت شخصی، تطبیق گستردۀ این نظریه در آیات و روایات. با این‌ همه ملاحظاتی در این تقریر وجود دارد که ممکن است اصل نظریۀ اشتراک معنوی را به چالش بکشد که از جملۀ آنها می‌توان به نارسایی ادلۀ این نظریه، ناسازگاری نظریۀ اشتراک معنوی در گزاره‌های لفظی الهیاتی با قواعد زبان عرب، محذور اکتناه واجب و منتفی شدن این نظریه بر پایۀ وحدت شخصی وجود اشاره کرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  1. - قرآن کریم

    1. ‏ ابن بابویه، محمد بن علی (بی‌تا). التوحید، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
    2. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (۱۳۷۳). شرح عیون الحکمه، تهران: مؤسسة الصادق(ع).
    3. ابن مشهدی، محمد بن جعفر (۱۳۷۸). المزار الکبیر، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
    4. باربور، ابان (۱۳۹۷). علم و دین، ترجمۀ بهاءالدین خرمشاهی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
    5. باروتی، مریم؛ کاکایی، قاسم؛ اکبریان، رضا (۱۳۹۶). «معناشناسی صفات الهی از دیدگاه علامه طباطبایی»، پژوهشنامۀ فلسفۀ دین (نامۀ حکمت)، ش 2.    صص: 21-1.
    6. ‌ تفتازانی، مسعود بن عمر (۱۴۱۲ق). الحاشیة علی تهذیب المنطق، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
    7. تفتازانی، مسعود بن عمر؛ خطیب قزوینی، محمد بن عبدالرحمن (۱۴۲۸ق). حاشیة الدسوقی علی مختصر السعد، بیروت: المکتبة العصریة.
    8. جوادی آملی، عبدالله (۱۳۹۳). تحریر تمهید القواعد (عین نضاخ)، مرکز نشر اسراء.
    9. ــــــــــــ (۱۳۹۱). توحید در قرآن، اسراء.
    10. ‌ ـــــــــــ (۱۳۸۵). حق و تکلیف در اسلام، قم: اسراء.
    11. ‌ ـــــــــــ (۱۳۹۲). دین‌شناسی، قم: اسراء.
    12. ‌ ـــــــــــ (۱۳۸۶). رحیق مختوم (شرح حکمت متعالیه)، اسراء.
    13. ‌ ـــــــــــ (۱۳۸۸). فلسفۀ صدرا (تلخیص رحیق مختوم)، اسراء.
    14. ‌ ـــــــــــ (۱۳۹۸). منزلت عقل در هندسۀ معرفت دینی، اسراء.
    15. ‌ ـــــــــــ (۱۳۸۱). وحی و نبوت در قرآن، اسراء.
    16. ‌ ـــــــــــ (بی‌تا-الف). ادب فنای مقربان (شرح زیارت جامعه کبیره)، اسراء.
    17. ‌ ـــــــــــ (1386). تفسیر انسان به انسان. قم: اسراء.
    18. ‌ ـــــــــــ (بی‌تا-ج). تفسیر تسنیم، قم: اسراء.
    19. ‌ ـــــــــــ (بی‌تا-د). حیات حقیقی انسان در قرآن، اسراء.
    20. ‌ ـــــــــــ (بی‌تا-ه). سرچشمۀ اندیشه، اسراء.
    21. سبزواری، هادی بن مهدی (۱۳۷۱). شرح المنظومة، تهران: نشر ناب.
    22. شاکرین، حمیدرضا (۱۳۹۳). «زبان‌شناسی گزاره‌های الهیاتی»، کلام اسلامی، ج 89، ش 23، ص 168-149.
    23. ‌ صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (۱۹۸۱). الحکمة المتعالیة، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    24. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (بی‌تا). التعلیقات علی الشفاء، قم: بیدار.
    25. ‌ طباطبایی، محمدحسین (۱۳۶۴). اصول فلسفه و روش رئالیسم، تهران: صدرا.
    26. ـــــــــــــــــــــــ (۱۳۹۰). المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسة الأعلمی.
    27. ـــــــــــــــــــــــ (۱۳۸۶). نهایة الحکمة، قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
    28. ـــــــــــــــــــــــ (بی‌تا-الف). الرسائل التوحیدیة، بیروت: مؤسسة النعمان.
    29. ـــــــــــــــــــــــ (بی‌تا-ب). بدایة الحکمة، قم: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الإسلامی.
    30. ـــــــــــــــــــــــ (بی‌تا-ج). تفسیر البیان فی الموافقة بین الحدیث و القرآن، بیروت: دار التعارف للمطبوعات.
    31. ـــــــــــــــــــــــ (بی‌تا-د). نهایة الحکمة، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
    32. طبرسی، احمد بن علی (۱۳۶۱). الإحتجاج علی أهل اللجاج، مشهد: نشر المرتضی.
    33. فخر رازی (۱۴۱۱ق). المباحث المشرقیة فی علم الالهیات و الطبیعیات، قم: بیدار.
    34. قدردان قراملکی، محمدحسن (۱۳۹۰). «امکان تعریف و توصیف خدا»، قبسات، ص32- 5.
    35. قربانی، اکبر (۱۳۹۰). «سخن گفتن از خدا بر مبنای اشتراک معنوی و تشکیک وجودی با تأکید بر دیدگاه علامه طباطبایی»، پژوهش‌های اعتقادی_ کلامی، ش 2. ص: 151-127.
    36. کلینی، محمد بن یعقوب (۱۴۰۷ق). الکافی، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
    37. مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی (۱۳۶۳). مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
    38. محقق، مهدی؛ قطب‌الدین شیرازی، محمود بن مسعود؛ نورانی، عبدالله (۱۳۸۳). شرح حکمه الاشراق، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
    39. مظفر، محمدرضا (۱۴۱۹ق). المنطق، دار التفسیر.
    40. موسی، حسین یوسف (۱۴۱۰ق). الافصاح فی فقه اللغة، بیروت: مکتب الاعلام الاسلامی.
    41. نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد (بی‌تا-الف). تجرید الاعتقاد، تهران: مرکز النشر التابع لمکتب الإعلام الإسلامی.
    42. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (بی‌تا-ب). تلخیص المحصل المعروف بنقد المحصل، بیروت: دار الأضواء.