ارزیابی توفیق خردبسندگی بشر در نفی ضرورت نبوت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه کلام، مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران، تهران، ایران

چکیده

نبوت و وحی از مهم‌ترین ارکان ادیان الهی و شاهراهی کلیدی برای رساندن پیام‌ها و خواسته‌های الهی به بشر به‌شمار می‌رود. در الهیات سنتی، ادله‌ای بر ضرورت نبوت و لزوم وحی ارائه شده است؛ اما از گذشته، علاوه‌بر براهین بیرونی وحی‌ستیزانه، در درون سنت‌های دینی نیز مخالفان بزرگی در برابر وحی و نبوت قد علم کرده‌اند؛ تا جایی که از این رویۀ انکار نبوت به «الحاد» تعبیر شده است. مهم‌ترین دستمایۀ این اندیشمندان، اتکا به خرد بشری به‌مثابۀ عالی‌ترین منبع ادراکی بوده است و آنها معتقد بودند رهاورد انبیا برای بشر یا مطابق با عقل است یا مخالف آن. در حالت اول، وحی تکرار یافته‌های عقلی و امری لغو است و در حالت دوم، ضدعقلی و در نتیجه غیرقابل پذیرش است. حجیت نبوت در گرو پاسخ دادن به این استدلال دووجهی است. مهم‌ترین محور مقابله با این استدلال آن است که در نسبت‌سنجی امور با عقل، علاوه‌بر خردپذیری و خردستیزی، امور خردگریز نیز وجود دارند؛ به‌ویژه در بافت دینی و فرض مسئله این مقاله، یعنی پذیرش وجود خدا. در نتیجه بشر راهی برای رسیدن به آنها غیر از وحی نخواهد داشت. همچنین ناتوانی ادراک برخی جزئیات در احکام و گزاره‌های دینی از طریق عقل، تأکید حکم عقل از سوی وحی و تحولات عقل در گذار زمان و تکثر مکان و در نتیجه تغییر محسوس در یافته‌های عقلی، از جمله دلایل حجیت منبع معرفتی غیر از عقل در حوزۀ ارادۀ تشریعی خداست..

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  1. ـ قرآن کریم.

    ـ نهج‌البلاغه.

    1. آمدی، سیف‌الدین (1423). أبکار الأفکار فی أصول الدین، احمد محمدمهدی، قاهره: دا الکتب.
    2. استرآبادی، محمدجعفر (1382). البراهین القاطعة فی شرح تجرید العقائد الساطعة، قم: مکتب الأعلام الإسلامی.
    3. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1413ق). الاشارات و التنبیهات، تحقیق سلیمان دنیا، بیروت: موسسۀ النعمان.
    4. ــــــــــــــــــــــــ (1380ق) .الهیات شفاء، تصحیح ابراهیم مدکور، مصر: قاهره.
    5. ایجی، میرسید شریف (1325ق) .شرح المواقف، قم: الشریف الرضی.
    6. بدوی، عبدالرحمن (1398) .تاریخ الحاد در اسلام، ترجمۀ معین کاظمی‌فر، تهران: نگاه معاصر.
    7. تفتازانی، سعدالدین ‌ (1409ق) .شرح المقاصد، قم: الشریف الرضی.
    8. حلی، حسن بن یوسف (1363). أنوار الملکوت فی شرح الیاقوت، قم: الشریف الرضی.
    9. ــــــــــــــــــــــ (1413ق). کشف المراد، قم: جامعۀ المدرسین.
    10. رازی، فخرالدین محمد (1407ق). المطالب العالیه من العلم الهی، بیروت: دار الکتاب العربی.
    11. ـــــــــــــــــــــــ (1411ق). المباحث المشرقیه، قم: بیدار.
    12. رازی، ابوحاتم (1397). اعلام النبوه، تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
    13. رازی، ابوبکر محمد بن زکریا (1939). رسائل فلسفیه، تصحیح پاول کراوس، قاهره: جامعۀ فؤاد الاول.
    14. شهرستانی، محمد بن عبدالکریم (1367). الملل و النحل، قم: منشورات الرضی.
    15. شریف، میان محمد (1362). تاریخ فلسفه در اسلام، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
    16. طباطبایی، محمدحسین (1420ق). المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی همدانی، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
    17. طوسی، محمد بن الحسن (1394). تمهید الاصول، قم: رائد.
    18. طوسی، نصیرالدین محمد (1406ق). الاقتصاد فی ما یتعلق بالاعتقاد، بیروت: دار الأضواء.
    19. لاهیجی، عبدالرزاق (1383). گوهر مراد، تصحیح زین‌العابدین قربانی، قم: سایه.
    20. ــــــــــــــــــ (1372). سرمایه ایمان، به کوشش صادق لاریجانی، تهران: الزهراء.
    21. مقداد، فاضل (1405ق). إرشاد الطالبین إلی نهج المسترشدین، قم: انتشارات کتابخانه آیت الله مرعشی.
    22. عبدالجبار، قاضی (1965- 1962 م). المغنی فی أبواب التوحید و العدل، قاهره: الدار المصریة.
    23. علم‌الهدی، سید مرتضی (1411ق). الذخیرة فی علم الکلام، تحقیق سید احمد حسینی‌قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
    24. ---------------- (1388). شرح جمل العلم و العمل، قم: اسوه.
    25. غزالی، ابوحامد (1360). شک و شناخت (المنقذ من الضلال)، ترجمۀ صادق آینه‌وند، تهران: امیرکبیر.
    26. ـــــــــــــــ (1975). معارج القدس فی مدارج معرفه النفس، بیروت: دار الآفاق الجدیدۀ.
    27. ماوردی، ابوالحسن (1409ق). أعلام النبوة، بیروت: مکتبة الهلال.
    28. Clifford, William Kingdom )1901(. Lectures and Essays, NewYork, The Macmillan Company.
    29. Edwards, Paul (1967). The Encyclopedia of Philosophy, New York: Macmillan.
    30. Stroumsa, (1999). Freethinkers of Medieval Islam: Ibn Al -Rawandi, AbuBakrAl -Razi and Their Impact on Islamic Thought, Leiden, Brill.
    31. Schielke, Samuli (2013). “The Islamic World”, in: The Oxford Handbook of Atheism, ed. by. Stephen Bullivant and Michael Ruse, Oxford University Press.