کاربست معرفت فطری در اثبات وجود خدا از منظر دکارت و ملاصدرا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه معارف دانشگاه علوم پزشکی تهران، تهران، ایران

2 استادیار، گروه معارف دانشگاه آزاد اراک، اراک، ایران

چکیده

کاربست معرفت فطری در اثبات واجب از منظر صدرا و دکارت تلاشی است برای بازخوانی نقش فطرت در اثبات وجود خدا در دو بستر فکری مختلف و بازنمایی وجوه اشتراک و افتراق ایشان در مباحث اساسی خداشناسی به‌منظور یافتن مبنایی استوار در نیل به معرفت یقین‌بخش در گزاره‌های الهیاتی که در این پژوهش تطبیقی با روش توصیفی، تحلیلی به آن پرداخته شده است. فطرت‌مندی شناخت و اثبات وجود خدا و به‌کارگیری روش درون‌نگری در معرفت خدا، از مهم‌ترین وجوه اشتراک و تفاوت در نوع و متعلق معرفت فطری و اختلاف در حد وسط براهین فطرت، از مهم‌ترین وجوه افتراق میان این دو نگرش است. وجود اختلاف در نظام فلسفی و مبانی معرفت‌شناختی از جمله نگاه اصالت وجودی صدرایی و اعتقاد به علم حضوری و به‌کار‌گیری ابزار وحی و شهود عرفانی در کنار عقل، از یک ‌سو و مبنای اصالت ماهوی و بی‌توجهی به علم حضوری و به‌کارگیری صرف عقل یا شهود عقلانی از جانب دکارت سبب تقابل میان نگاه عرفانی صدرالمتألهین نسبت به مبدأ متعال با نگاه فلسفی و مقیاس صرفاً ریاضی دکارت در حوزۀ مباحث خداشناسی شده است؛ با این حال متفق بودن در برخی مبانی، آنها را به آرای مشترک و مشابهی در امکان شناخت ذات و براهین اثبات وجود خدا مبتنی بر معرفت فطری رسانده است.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. ابن‌منظور، محمدبن مکرم (1416ق). لسان العرب، بیروت: دار احیاءالتراث العربی.
  2. ابوترابی، احمد (1396). اصول و مبانی امور فطری، قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
  3. ادواردز پل (۱۱۰۹ ـ 1034 م.). دایره‌المعارف، خدا در فلسفه، ترجمۀ بهاءالدین خرمشاهی.
  4. اکبریان، رضا؛ مخبر دزفولی، علی (1386). «برهان صدیقین در فلسفۀ ملاصدرا و مقایسۀ آن با برهان وجودی انسلم و دکارت»، پژوهش‌های فلسفی، نشریۀ دانشکدة ادبیات و علوم انسانی، سال 50.
  5. اکبریان، رضا؛ قاسمی، حسین (1390). حل چالش ثنویت ذهن و عین در حکمت متعالیۀ ملاصدرا»، معرفت فلسفی، ش 31.
  6. بخشنده، محمدابراهیم (1388). شک می‌کنم پس هستم، تهران: انتشارات کانون اندیشۀ جوان.
  7. خمینی موسوی، روح‌الله (1371). شرح چهل حدیث، چ دوم، تهران: مؤسسۀ نشر و تنظیم آثار امام خمینی.
  8. دکارت، رنه (1364). اصول فلسفه، ترجمۀ منوچهر صانعی دره بیدی، تهران: هدی.
  9. ــــــــــــ (1376). فلسفۀ دکارت، منوچهر صانعی دره بیدی، تهران: انتشارات بین‌المللی الهدی.
  10. ــــــــــــ (1381). ‌تأملات در فلسفۀ اولی، ترجمۀ احمد احمدی، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
  11. ــــــــــــ (1393). اعتراضات و پاسخ‌ها، ترجمه و توضیح علی موسایی افضلی، تهران: شرکت انتشارات علمی فرهنگی.
  12. ژیلسون، اتین (1357). نقد تفکر فلسفی غرب، ترجمۀ احمدی، تهران: حکمت.
  13. سربخشی، محمد؛ فنائی اشکوری؛ محمد (1391). «تعریف علم حضوری و اقسام آن»، مجلۀ معرفت فلسفی، سال نهم، ش 3.
  14. سهروردی، شهاب‌الدین (1388). مجموعه مصنفات (حکمۀ الاشراق)، تصحیح نجفقلی حبیبی، ج2، تهران: دانشگاه تهران.
  15. صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1366الف). شرح اصول کافی، تهران: مؤسسۀ مطالعات تحقیقات فرهنگی.
  16. ــــــــــــــــــــــــ (1366ب). تفسیر القرآن الکریم، ج2، قم: بیدار.
  17. ــــــــــــــــــــــــ (۱۳۶۰). شواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه، تعلیقه جلال‌الدین آشتیانی، مشهد: المرکز التحقیق للنشر.
  18. ــــــــــــــــــــــــ (1361). العرشیه، تصحیح غلامحسین آهنی، تهران: مولی.
  19. ــــــــــــــــــــــــ (1381). المبدأ والمعاد، تصحیح سید جلال‌الدین آشتیانی، چ دوم، تهران: انجمن حکمت و فلسفۀ ایران.
  20. ــــــــــــــــــــــــ (1371). مفاتیح الغیب، ترجمه و تعلیق محمد خواجوی، تهران: مولی.
  21. ــــــــــــــــــــــــ (1363). المشاعر، تحقیق هانری کربن، چ دوم، تهران: طهوری.
  22. ــــــــــــــــــــــــ 1375). مجموعه رسائل فلسفی صدرالمتألهین، تحقیق و تصحیح جامد ناجی اصفهانی، تهران: حکمت.
  23. ــــــــــــــــــــــــ (1364). المظاهرالالهیه فی اسرارالعلوم الکمالیه، ترجمه و تعلیق سید احمد طبیبیان، تهران: امیرکبیر.
  24. ــــــــــــــــــــــــ (1376). رساله المشاعر شرح ملاجعفر لاهیجی، تصحیح سید جلال‌الدین آشتیانی، تهران: امیرکبیر.
  25. ــــــــــــــــــــــــ (1381). المبدأ والمعاد، تصحیح سید جلال‌الدین آشتیانی، چ دوم، تهران: انجمن حکمت و فلسفۀ ایران.
  26. ــــــــــــــــــــــــ (1382). تعلیقه بر الهیات شفا، به اشراف سید محمد خامنه‌ای، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
  27. ــــــــــــــــــــــــ (1981). الحکمه المتعالیه فی الاسفار الاربعه العقلیه، چ سوم، بیروت: دار احیاء التراث.
  28. طوسی، محمدبن حسن (1407ق). تجریدالاعتقاد، تحقیق محمدجواد حسینی، جلالی، قم: مکتب العلام الاسلامی.
  29. فرقانی، محمدکاظم؛ غزالی‌فر، علی (1394). «تأملی در سازگاری درونی اندیشۀ فلسفی ملاصدرا دربارۀ شناخت انسان از خداوند»، پژوهشنامۀ فلسفه دین، ش 25، بهار و تابستان.
  30. فولیکه، پُل (1377). فلسفه عمومی یا مابعدالطبیعه، ترجمۀ یحیی مهدوی، چ سوم، تهران: دانشگاه تهران.
  31. قمی، محسن؛ شریفی، حسام‌الدین (1395). «یکسانی حقیقت وجود و واجب‌الوجود از نظر ملاصدرا»، آیین حکمت، ش 28.
  32. قنبری، حسن (1390). «علم حضوری و جایگاه آن در اندیشۀ دکارت»، پژوهش‌های فلسفی-کلامی، ش 2 (پیاپی 50) سال سیزدهم.
  33. کاپلستون، فردریک (1385). تاریخ فلسفه (از دکارت تا لایب‌نیتس)، ترجمۀ غلام‌رضا اعوانی، ج4، تهران: سروش.
  34. کاتینگهام‌، جان‌ (1390). فرهنگ فلسفۀ دکارت، ترجمه علی افضلی، تهران: مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
  35. گیسلر، نورمن (1384). فلسفۀ دین، ترجمۀ حمید آیت‌اللهی، تهران: حکمت.
  36. مجتهدی، کریم (1385). دکارت و فلسفة او، تهران: امیرکبیر.
  37. مصباح یزدی، محمدتقی (1380). معارف قرآن، خداشناسی، قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
  38. موسایی افضلی، علی (1383). «برهان علامت صنعتی در فلسفه دکارت»، فلسفه، دورۀ 32، ش 2، شمارۀ پیاپی 527.
  39. Lock, John (1979). An Essay Conscening Human understanding, Endited With An Introductin, Critical apparatus and Glossary by peter H. Nidditch, Oxford at the Clarendon press, Great Britain.
  40. Ross, John R. (1967). Constraints on variables in syntax. (Doctoral dissertation, Massachusetts Institute of Technology.

 

مجله علمی
دوره 18، شماره 4
دی 1400
صفحه 465-493

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار