ارزیابی استدلال اشتیاق حاجی بر ناسازگاری الزامات اخلاقی با تعین‏گرایی علّی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکتری فلسفه اسلامی، مجتمع آموزش عالی حکمت و مطالعات ادیان، جامعه المصطفی(ص)، قم، ایران

2 استاد دانشکده فقه و فلسفه، دانشکدگان فارابی دانشگاه تهران، قم ، ایران

چکیده

در دو دهۀ اخیر، اشتیاق حاجی، با برجسته کردن بخشی از مسئلۀ اختیار که پیش از این توجه چندانی به آن نشده بود، استدلال کرده است که تعین‏گرایی علی نه‏تنها مسئولیت اخلاقی، بلکه الزامات اخلاقی را هم با چالش مواجه می‏سازد. وی در این زمینه می‏کوشد از طریق اثبات ویژگی برخورداری از امکان‌های بدیل برای الزامات اخلاقی و سپس نشان دادن تعارض آن با تعین‏گرایی علی، از ناسازگاری الزامات اخلاقی با تعین‏گرایی علی دفاع کند. نوشتار حاضر، با بررسی دیدگاه وی دربارۀ اثبات امکان بدیل قوی برای الزامات اخلاقی که در حفظ اعتبار استدلالش نقشی مهم ایفا می‏کند، کوشیده است نشان دهد که مدعای وی دربارۀ عدم نیازمندی الزامات اخلاقی به منشأ نهایی بودن عامل نادرست یا دست‏کم نامدلل است. گفتنی است که نقد مذکور فقط شیوۀ استدلال وی را زیر سؤال می‏برد، ازاین‌رو به مدعای اصلی وی دربارۀ ناسازگاری الزامات اخلاقی با تعین‏گرایی علی نه‏تنها خللی وارد نمی‏سازد که حتی آن را تقویت هم می‏کند

کلیدواژه‌ها


  1. موحدی، روح‏الله (۱۴۰۱). نقد و بررسی دیدگاه اشتیاق حاجی دربارۀ نسبت ضرورت علی با الزامات اخلاقی، جامعه‏المصطفی: مجتمع آموزش عالی حکمت و مطالعات ادیان.
  2. موحدی، روح‏الله (۱۴۰۰). شکاکیت دربارۀ اختیار و مسئولیت اخلاقی؛ دلایل و پیامدها. قم: مرکز بین‏المللی ترجمه و نشر المصطفی (ص).
  3. Haji, Ishtiyaque. (2002). Deontic morality and control, Cambridge University Press.
  4. Haji, Ishtiyaque. (2009). Incompatibilism’s Allure: Principle Arguments for Incompatibilism, Broadview Press.
  5. Haji, Ishtiyaque. (2012). Reason’s Debt to Freedom: Normative Appraisals, Reasons, and Free Will. Oxford University Press.
  6. Haji, Ishtiyaque. (2013). Semi-Compatibilism’s Scope. In Free Will and Moral Responsibility. Cambridge Scholars Publishing.
  7. Haji, Ishtiyaque. (2016). Luck’s Mischief: Obligation and Blameworthiness on a Thread. Oxford University Press.
  8. Haji, Ishtiyaque. (2017). "The Obligation Dilemma", The Journal of Ethics, Vol.21, No.1, pp.37–61. https://doi.org/10.1007/s10892-016-9242-9
  9. Haji, Ishtiyaque. (2019). The Obligation Dilemma. Oxford University Press.
  10. Haji, Ishtiyaque. (2021). Obligation Incompatibilism and Blameworthiness. Philosophical Papers, Vol.50, pp.1–23. https://doi.org/10.1080/05568641.2021.1896375
  11. Kane, Robert. (1996). The significance of free will, Oxford University Press.
  12. McKenna, Michael. (2009). Compatibilism. In The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Winter 2009). Metaphysics Research Lab, Stanford University, https://plato.stanford.edu/archives/win2009/entries/compatibilism/
  13. Mele, Alfred R. (2017). Aspects of Agency; Decisions, Abilities, Explanations, and Free Will, Oxford University Press.
  14. Pereboom, Derk. (2001). Living without free will, Cambridge university press.
  15. Smilansky, Saul. (2000). Free will and illusion, Clarendon Press , Oxford University Press.
  16. Widerker, David. (1991). Frankfurt on “Ought implies Can” and alternative possibilities. Analysis, Vol.51, No.4, pp.222–224.
  17. https://doi.org/10.1093/analys/51.4.222