نقد و بررسی ادلة جان هاسپرس در مسئلة نظام احسن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، دانشکدۀ الهیات، پردیس فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران

2 دانشجوی دکتری، دانشکدۀ الهیات، پردیس فارابی دانشگاه تهران، قم، ایران

چکیده

مسئلۀ شر از دشوارترین و بحث‌برانگیزترین مباحث کلامی‌-فلسفی است. بسیاری از اندیشمندان با طرح مسئلۀ «نظام احسن» درصدد پاسخگویی به این مسئله بوده‌اند. نظام احسن به‌ معنای بهترین و کامل‌ترین نظامی است که خدا آفریده است. جان ‌هاسپرس با این نظریه به مخالفت پرداخته است. ادلة او در دو حوزۀ «انسانی» و «جهانی» در سه سطح «عاجز بودن خدا»، «جاهل بودن خدا» و «خیرخواه نبودن خدا» بررسی و نقد خواهد شد. همچنین پاسخ‌های عرضه‌شده به هاسپرس، در دو لایة «پسینی» و «پیشی» قابل طرح است. هدف و پرسش اصلی مقاله، نقد ادلۀ هاسپرس در سطوح سه‌گانه در مسئلۀ نظام احسن است. ضرورت چنین مقاله‌ای، نپرداختن محققان، به ادلۀ هاسپرس در مسئلۀ نظام احسن است. روش این پژوهش، گردآوری داده‌ها، مطالعات کتابخانه‌ای، تحلیل عقلی، انتقادی و تحلیل مطالب، بر اساس منابع موجود در آثار جان ‌هاسپرس است. مهم‌ترین نتیجۀ سطح اول، «اعطای به‌جا و حکیمانة آزادی به انسان» و «تفاوت ماهوی عالم ماده و آخرت» است. همچنین «ارادۀ عالمانه، حکیمانه و بدون ظلم» از یافته‌های سطح دوم تلقی می‌شود. «تعالی روح» و «مبدأ خیرات بودن شرور» نیز از نتایج به‌دست‌آمده در سطح سوم است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  1. ـ قرآن کریم

    1. ادواردز، پل (1371). براهین اثبات وجود خدا در فلسفۀ غرب، ترجمۀ محمد محمدرضایی و علیرضا جمالی نسب، قم: مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی.
    2. برنجکار، رضا (1399). کرونا، شرور و باورهای دینی، قم: مؤسسۀ انتشارات حوزه‌های علمیه.
    3. برنجکار، رضا (1379). معرفت فطری خدا، تهران: مؤسسۀ فرهنگی نباء.
    4. بهمنیار، ابوالحسن (1375). التحصیل، مصحح: شهید مطهری، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    5. پترسون، مایکل (1397). خدا و شر، ترجمۀ حسن قنبری، قم: طه.
    6. پترسون، مایکل، ویلیام‌ هاسکر، بروس‌ رایشنباخ، دیوید بازینجر (1379). عقل و اعتقاد دینی درآمدی بر فلسفۀ دین، چ سوم، ترجمۀ احمد نراقی، تهران: طرح نو.
    7. پلانتینجا، الوین (1376). فلسفۀ دین، خدا، اختیار و شر، ترجمۀ محمد سعیدی مهر، قم: طه.
    8. جبرئیلی، محمدصفر (1385). مسئلۀ شر و راز تفاوت‌ها، تهران: کانون اندیشۀ جوان.
    9. پورروستایی، جواد (1392). رهیافتی قرانی به نظریۀ نظام احسن، قم: سبحان.
    10. حلی، حسن بن یوسف (1413ق). کشف المراد، قم: مؤسسۀ النشر اسلامی.
    11. دورانت، ویل (1371). تاریخ فلسفه، ترجمۀ عباس زریاب، تهران: چاپ دانشجویی.
    12. ربانی گلپایگانی، علی (1390). قواعد و روش‌های کلامی، قم: هاجر.
    13. ربانی گلپایگانی، علی (1391). عقائد استدلالی، ج 1، قم: هاجر.
    14. سالاری، عزیزالله (1384). پاسخ به شبهات جان هاسپرز در فلسفۀ دین، تهران: دانشگاه آزاد اسلامی.
    15. سبزواری، ملاهادی (1413). الشرح المنظومه، با تعلیقات حسن‌زاده آملی، تهران: ناب.
    16. شیرازی، قطب‌الدین (1372). شرح حکمت الاشراق، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
    17. صدوق، محمد بن علی (1423). التوحید، المحقق: السید هاشم الحسینی الطهرانی، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه.
    18. صدرالمتالهین، محمد (1419ق). الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    19. صدرالمتالهین، محمد (1422ق). شرح الهدایه الاثیریه، بیروت: مؤسسۀ التاریخ العربی‌.
    20. طباطبایی، سید محمدحسین (1390). اصول فلسفه و روش رئالیسم، با حواشی مرتضی مطهری، تهران: صدرا.
    21. طباطبایی، سید محمدحسین (1362). نهایه الحکمه، قم: انتشارات اسلامی.
    22. طوسی، خواجه ‌نصیرالدین (1375). شرح اشارات، قم: البلاغه.
    23. قدردان قراملکی، محمدحسن (1383). کلام فلسفی، قم: وثوق.
    24. قدردان قراملکی، محمدحسن (1388). خدا و مسئلۀ شر، چ سوم، قم: بوستان کتاب.
    25. قدردان قراملکی، محمدحسن (1379). جهنم چرا، قم: انتشارات دفتر تبلیغات.
    26. کاپلستون، فردریک (1375). تاریخ فلسفه، ترجمه سید جلال‌الدین مجتبوی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی سروش.
    27. کیاشمشکی، ابوالفضل (1387). جهان‌شناسی در قرآن، قم، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
    28. مصباح یزدی، محمدتقی (1373). آموزش فلسفه، چ ششم، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
    29. مطهری، مرتضی (1374). عدل الهی، چ نهم، تهران: صدرا.
    30. میرداماد (1374). القبسات، دانشگاه تهران.
    31. هاسپرس، جان (بی‌تا). فلسفۀ دین (نقدی بر براهین اثبات وجود خدا به روش تحلیل فلسفی)، ترجمۀ گروه ترجمه ویراستاری مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم.
    32. هاسپرس، جان (1379). درآمدی بر تحلیل فلسفی، چ اول، ترجمۀ موسی اکرمی، تهران: طرح نو.
    33. هیک، جان (1372). فلسفۀ دین، ترجمۀ بهرام راد، تهران: انتشارات بین‌المللی الهدی.
    34. یوسفیان، حسن (1391). کلام جدید، تهران: سمت.
    • Weatherhead, Leslie, Dixon. (1953). the will of god (Nashville:Abingdon press,1944) guoted in Harold tinus ethics for today, 3rded. (new York:American book co).
    • Hume, David. (1935). Dialogues Concerning Natural Religion, part XI norman kemp smith edition (edinburrgh):nelsons.
    • Hospers, John. (1990). An Introduction to Philosophical Analysis. 3rd Ed. London, Routledge.
    • Hickson, Michael, (2014). A Brief History of Problems of Evil, In McBrayer, Justin P.; Howard-Snyder, Daniel (eds). The Blackwell Companion to The Problem of Evil. Hoboken, New Jersey: Wiley-Blackwell.
    • Nick. (2007). "The God Beyond Belief: In Defence of William Rowe's Evidential Argument from Evil (Studies in Philosophy and Religion) " Springer.
    • Peter. (2013). An Introduction to Buddhism: Teachings, History and Practices, Cambridge University Press.
    • John Stuart. (1874). three essays on religion, london: Longmans green.