نقد غزالی بر آموزۀ تعلیم؛ مبنای معرفت‌شناسی دینی شیعۀ اسماعیلیه با روایت ناصرخسرو

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه فلسفۀ دین، پژوهشکدۀ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران

چکیده

یکی از عناوین مهم در فلسفۀ دین معاصر معرفت‌شناسی دینی است. این موضوع بیشتر با رویکرد تحلیلی مورد بحث قرار گرفته است. البته با رجوع به فلسفه‌های قاره‌ای نیز تلاش شده دیدگاه‌های فیلسوفان در این خصوص استنباط شود. با رجوع به آثار متفکران در سنت ایرانی‌ـ اسلامی می‌توان این مبحث را به‌خوبی پی گرفت. در این مقاله با روش توصیفی‌ـ تحلیلی به آموزۀ تعلیم که یکی از مهم‌ترین مبانی معرفت‌شناسی دینی شیعۀ اسماعیلیه محسوب می‌شود پرداخته می‌شود. بین اسماعیلیه (باطنیه، تعلیمیه) و امامیه تفاوت بسیار است. اما در یکی از کلیدی‌ترین عقاید، یعنی باور به امام معصوم و تبعیت از او، اشتراک نظر دارند. واکاوی نظریۀ تعلیم و نقدهایی که بدان وارد است می‌تواند به فهم بهتر نظریۀ امامت نزد امامیه مددرسان باشد. همچنین برای فهم معرفت‌شناسی دینی اسماعیلیه فهم آموزۀ تعلیم اهمیتی اساسی دارد. مسئلۀ این پژوهش واکاوی نقد غزالی بر آموزۀ تعلیم است.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


غزالی، ابوحامد (بی‌تا). القسطاس المستقیم در مجموعۀ الرسائل الغزالی. محقق: ابراهیم امین محمد.
ــــــــــــــ (بی‌تا). المنقذ من الضلال. محقق و مصحح: ابولیله.
ــــــــــــــ (1325). المنقذ من الضلال. مترجم: زین‌الدین کیایی‌نژاد. جلوه، شمارۀ 15 و 16، با عنوان «راه رستگاری 3».
ــــــــــــــ (1374). میزان العمل. مصحح: سلیمان دنیا. مترجم: علی‌اکبر کسمایی. تهران: سروش.
ــــــــــــــ (1409 ق). الاقتصاد فی الاعتقاد.
ــــــــــــــ (1413 ق).  فیصل التفرقه. مصحح: محمود.
ــــــــــــــ (1426 ق). احیاء علوم الدین. بیروت: دار ابن حزم.
ــــــــــــــ (1927 م). تهافت الفلاسفه. محقق: سلیمان دنیا. مقدمه: ماجد فخری. بیروت.
ــــــــــــــ (1964 م). فضایح الباطنیه. حققه و قدم له عبدالرحمن بدوی. بیروت: دار الکتب العلمیه.
ــــــــــــــ (2010 م). الجام العوام عن العلم الکلام در مجموعۀ رسائل. تصحیح مکتب البحوث و الدراسات. بیروت: دارالفکر.
ــــــــــــــ (). المنقذ من الضلال. محقق و مصحح: سعد کریم الفقی. اسکندریه.
فخرالدین رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر (1386). تفسیر کبیر. مترجم: علی‌اصغر حلبی. تهران: اساطیر. ج 4.
ناصرخسرو، ابومعین قبادیانی (1363). جامع الحکمتین. مصحح: هانری کربن و محمد معین. تهران: طهوری.
ـــــــــــــــــــــــــــ (1393). وجه دین. مصحح: ت. ارانی. تهران: اساطیر.
ـــــــــــــــــــــــــــ (1338). خوان الاخوان. مصحح: علی‌اکبر قویم. تهران: بارانی.
همایی، جلال‌الدین (1342). غزالی‌نامه. تهران: زوار.
فخرالدین رازی، نسخۀ خطی ش 78702، 30 ر.
Fakhr ad-Din ar- Razi, Abu Abdullah Mohammad Ibn Omar (2007). Tafsir Kabir. Trans. AA. Halabi. Tehran: Asatir Publications. Vol. 4. (in Presion)
Ghazali, A.H. (1995). Mizan al-amal.  Edited by Donya, S., Trans AA kasmaee. Amir Kabir Press. (in Presian)
---------------- (?). Al-Qastas Al-Mustaqim in Al-Rasa'il Al-Ghazali Collection. research by Ibrahim Amin Muhammad. (in Arabic)
---------------- (1946). Al-Munqath min al-dhalal. Trans. Z Kiyayinezhad. Anjoman Hikmat Press. (in Persian)
--------------- (1988). Al-iqtisad fi al-itiqad. N.p. (in Arabic)
--------------- (1992). Faysal al-tafraqa. Edited by Mahmoud . N.p. (in Arabic)
--------------- (2005). Ihya uloom al-din. Dar Ibn Hazm. (in Arabic)
--------------- (1927). Tahafat al-falasafa .Edited by Donya, S . Beirut: N.p. (in Arabic)
--------------- (1964). Fazaya al-batiniyya. Research by Badwi, A. Dar al-Kutub al-Islamiyya. (in Arabic)
--------------- (2010). Al-jam al-awam an ilm al-kalam in the Complete Works. Beirut: Dar al-Fikr. (in Arbic)
Nasser Khosrow, Abu Mo'in Ghobadiani (1959), Khan al-Akhwan. edited by Ali-Akbar Qawim. Tehran: Barani. (in Presion)
-------------------------------------------------- (1984). Jame Al-Hikmatin. Edited by Korbin and Mohammad Moein. Tehran: Tahoori Library.
------------------------------------------------- (2014). The Face of Religion. edited by T. Arani. Tehran: Asatir Publications. (in Presion)
Homayi, J. (1963). Ghazalinameh. Tehran: Zavar Publications. (in Presion)
Fakhr ad-Din ar- Razi, Abu Abdullah Mohammad Ibn Omar ,Manuscript no 78702, 30R