پیدایش جهان از دیدگاه علامه سید محمدحسین طباطبایی و استیون هاوکینگ

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه دانشکدۀ الهیات، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران

2 گروه کلام اسلامی، دانشکدۀ الهیات، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران

چکیده

مقاله حاضر با هدف تبیین موضوع پیدایش جهان از دیدگاه دو اندیشمند برجستۀ معاصر دین و علم، علامه سید محمد‏‏حسین طباطبایی و استیون هاوکینگ، به روش توصیفی‌ـ تحلیلی و تطبیقی نگارش یافته است. علامه طباطبایی با دو رویکرد تفسیر وحیانی و شناختِ عقلی عوالم سه‏گانۀ وجود (عقل، مثال، ماده) را معلول خداوند و عالم مادی را حادث علّی و زمانی دانسته است. همچنین به آغاز زمانی داشتنِ جهانِ طبیعت اشاره دارد. هاوکینگ با رویکرد صرفاً علمی و تجربی در دو دوران فکری خود (هاوکینگِ متقدم و متأخر) به این موضوع پرداخته است. هاوکینگِ متقدم با توجه به رویکرد کلاسیکی نسبیت عام و رویداد انفجار بزرگ از پیدایش فضا و زمانِ جهانِ کنونی و امکانِ وجود خالق سخن گفته است. اما هاوکینگِ متأخر با توجه به قانون گرانش و مکانیک کوانتومی پیدایش جهان را از «هیچ»، یعنی روندِ خلقِ بدون مقدمه و ناظمِ هوشمند، کافی دانسته و برای اثبات آن در پی نظریه‏ای موسوم به M (نظریۀ همه چیز) است. در این دیدگاه، جهان خودبسنده و بی‏نیاز از خالق است و آغاز و پایانی برای آن متصور نیست. از برآیند این دو دیدگاه می‏توان گفت یافته‏های علمی بر بنیان تجربه و در نتیجه در معرض آزمون، حدس، احتمال، و خطا قرار دارند و نمی‏توانند دربارۀ آفرینش جهان دیدگاهی یقینی داشته باشند. افزون بر این دانشمندان فیزیک و کیهان‌شناسی به دیدگاه هاوکینگ در این مورد نقدهای جدّی وارد کرده‌اند. در حالی‏ که گزاره‏های دینی دربارۀ آفرینش جهان برخاسته از وحی و مصون از هر گونه خطا و اشتباه است و از عقل منطقی نیز بهره می‏گیرد. از این رو به واقعیت نزدیک‏تر است که در مقاله بیان خواهد شد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

مراجع

  1. قرآن کریم (1374). مترجم: محمدمهدی فولادوند. چ 2. قم: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی.
  2. ابراهیمی دینانی، غلام‌حسین (1380). قواعد کلی فلسفی در فلسفۀ اسلامی. چ 3. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. ج 2.
  3. اکرمی، موسی (1377). از دم صبح ازل تا آخر شام ابد (تبیین کیهان‌شناختی آغاز و انجام جهان). تهران: بنیاد دانشنامۀ بزرگ فارسی.
  4. امین، سید مهدی (1390). شروع و پایان جهان: تفسیر موضوعی المیزان. قم: بیان جوان.
  5. باسلو، جان (1369). عالم استیون هاوکینگ. مترجم: رضا سندگل. تهران: مؤسسۀ خدمات فرهنگی رسا.
  6. پترسون، مایکل (1379). عقل و اعتقاد دینی. چ 3. مترجم: احمد نراقی. تهران: طرح نو.
  7. لنوکس، جان‌ کارسون (1395). هاوکینگ در محضر خدا: به‌راستی این نظم از آن کیست؟. مترجم: ابوالفضل حقیری قزوینی. تهران: علم.
  8. جوادی آملی، عبدالله (1394). منزلت عقل در هندسۀ معرفت دینی. چ 3. قم: اسرا.
  9. زرین‌کوب، عبدالحسین (1369). کارنامه اسلام. تهران: امیرکبیر.
  10. طباطبایی، سید محمدحسین (1399). شیعه در اسلام. مصحح و محقق: محمدکریم پارسا. تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
  11. ـــــــــــــــــــــــــ (1388). رسائل توحیدی. مترجم و محقق: علی شیروانی. به کوشش هادی خسروشاهی. قم: بوستان کتاب.
  12. ـــــــــــــــــــــــــ (1390). المیزان فی تفسیر القران. قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم. ج 10.
  13. ــــــــــــــــــــــــ (1344). تفسیر المیزان. مترجم: محمدعلی گرامی قمی. قم: دارالعلم. ج 10.
  14. ــــــــــــــــــــــــ (1372). اصول فلسفه و روش رئالیسم. تهران: صدرا. ج 1 و 3 و 4 و 5.
  15. ــــــــــــــــــــــــ (1374). تفسیر المیزان. مترجم: سید محمدباقر موسوى همدانى. چ 5. قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم. ج 1 و 2 و 19.
  16. ـــــــــــــــــــــــ (1376). قرآن در اسلام. چ 8. تهران: دار الکتب الاسلامیه.
  17. ـــــــــــــــــــــــ (1386). شیعه در اسلام. چ 13. قم: مؤسسۀ بوستان کتاب.
  18. ــــــــــــــــــــــــ (1387). نهایه الحکمه. مترجم: مهدی تدین. به کوشش هادی خسروشاهی. قم: بوستان کتاب.
  19. ـــــــــــــــــــــــــ (1390). المیزان فی تفسیر القران. قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم. ج 11 و 12 و 14.
  20. ـــــــــــــــــــــــ (1390). تفسیر المیزان. قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم. ج 17 و 20.
  21. فیروزحاجی، رمضان (1383). عقلانیت در نظر علامۀ طباطبایی(ره). ذهن، 17.
  22. کاکو، میچیو (1389). جهان‌های موازی: سفری به آفرینش، ابعاد بالاتر و آیندۀ جهان. مترجم: علی هادیان. چ 2. تهران: مازیار.
  23. مصباح یزدی، محمدتقی (1393). معارف قرآن: خداشناسی، کیهان‌شناسی، انسان‌شناسی. چ 7. تهران: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
  24. مکارم شیرازی، ناصر (1379). تفسیر نمونه، چ 18. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
  25. هاوکینگ، استیون ویلیام (1389). جهان در پوست گردو. مترجم: محمدرضا محجوب. چ 8. تهران: شرکت سهامی انتشار.
  26. ـــــــــــــــــــــ (1391). طرح بزرگ. مترجم: سارا ایزدیار. چ 2. تهران: مازیار.
  27. ـــــــــــــــــــــ (1395). جایگاه ما در جهان هستی: تئوری همه چیز (مبدأ و سرنوشت عالم). مترجم: صالح خواجه‌دلویی. چ 3. تهران: کوله‌پشتی.
  28. ـــــــــــــــــــــ (1399). پاسخ‌های کوتاه به پرسش‌های اساسی. مترجم: جمیل آریایی. چ 3. تهران: مازیار.
  29. ـــــــــــــــــــــ (1384). تاریخچۀ زمان: از انفجار بزرگ تا سیاه‏چاله‏ها. مترجم: محمدرضا محجوب. چ 9. تهران: شرکت سهامی انتشار.
  30. Holy Quran (1995). Translation by Mohammad Mahdi Fouladvand. Qom: Office of History and Islamic Studies Publishing. (in Persian)
  31. Akrami, M. (1998). From the beginning of eternal morning to the end of eternal night (Cosmological explanation of the beginning and end of the world). Tehran: Great Foundation of the Persian Encyclopedia Publishing. (in Persian)
  32. Amin, S. M. (2011). The beginning and end of the world: Al-Mizan’s thematic interpretation. Qom: Young expression Publishing. (in Persian)
  33. Baslow, J. (1990). The world of Stephen Hawking. Translation by Reza Sandgol. Tehran: Rasa Cultural Services Institute Publishing. (in Persian)
  34. Ebrahimi Dinani, Gh.H. (2002). General Philosophical Principles in Islamic Philosophy. Tehran: Institute for Humanities and Cultural Studies Publishing. Vol. 2. (in Persian)
  35. Firouz-Haji, R. (2004). Rationality in the opinion of Allameh Tabatabai. Journal of Mind, 17. (in Persian)
  36. Hawking, S. W. (2005). A Brief History of Time: From the Big Bang to Black Holes. Translation by Mohammad Reza Mahjub. Tehran: Publishing Company. (in Persian)
  37. ------------------ (2010). Brief Answer to the Big Questions. Translation by Sara Jamil Aryaei. Tehran: Maziar Publishing. (in Persian)
  38. ------------------ (2010). The Universe in a Nutshell. Translation by Mohammad-Reza Mahjub. Tehran: Publishing Company. (in Persian)
  39. ------------------ (2012). The Grand Design. Translation by Sara Izadyar. Tehran: Maziar Publishing. (in Persian)
  40. ------------------ (2020). Our Place in the Universe: The theory of everything (The origin and destiny of the universe). Translation by Saleh Khwje Daloui. Tehran: Backpack book publication. (in Persian)
  41. Javadi Amoli, A. (2015). The dignity of reason in the geometry of religious knowledge. Qom: Asra Publishing. (in Persian)
  42. Kaku, M. (2010). Parallel Worlds: A journey through creation, higher dimensions, and future of the cosmos. Translation by Ali Hadian. Tehran: Maziar Publishing. (in Persian)
  43. Lennox, John Carson(2016). Hawking in the presence of God: Indeed, to whom does this order belong?. Translation by Abolfazl Haghiri Qazvini. Tehran: Elm publishing. (in Persian)
  44. Makarem Shirazi, N. (2000). Sample interpretation. Tehran: Dar al-kottob al-Islamiya Publishing. (in Persian)
  45. Mesbah Yazdi, M.T. (2014). The teachings of the Quran: Theology, Cosmology, Anthropology. Tehran: Imam Khomeini Educational and Research Institute Publishing. (in Persian)
  46. Patterson, M. (2000). Reason and Religious Belief. Translation by Ahmad Naraghi. Tehran: New Design Publishing. (in Persian)
  47. Tabatabai, S. M.H. (1965). Tafsir al-Mizan. Translation by Mohammad-Ali Gerami Qomi. Qom: Darul Elm. Vol. 10. (in Persian)
  48. ----------------------- (1993). Principles of realism philosophy and method. Tehran: Sadra Publishing. Vol. 1, 3, 4, 5. (in Persian)
  49. ----------------------- (1995). Tafsir al-Mizan. Translation by Seyed Mohammad-Bagher Mousavi Hamdani. Qom: The Islamic Publications Office of Qom Seminary Community of Teachers. Vol. 1, 2, 19. (in Persian)
  50. ----------------------- (1997). Quran in Islam. Tehran: Dar al-kottob al-Islamiya Publishing. (in Persian)
  51. ----------------------- (2007). Shia in Islam. Qom: Book Garden Institute Publishing. (in Persian)
  52. ----------------------- (2008). The End of Wisdom. Translation by Mahdi Tadion and Hadi Khosrowshahi. Qom: Book Garden Publishing. (in Persian)
  53. ----------------------- (2009). Monotheistic Treatises. Translation by Ali Shirvani and Hadi Khosrowshahi. Qom: Book Garden Publishing. (in Persian)
  54. ----------------------- (2011). Al-Mizan in Tafsir al-Quran. Qom: The Islamic Publications Office of Qom Seminary Community of Teachers. Vol. 10, 11, 12, 14. (in Arabic)
  55. ----------------------- (2011). Tafsir Al-Mizan. Qom: The Islamic Publications Office of Qom Seminary Community of Teachers. Vol. 17, 20. (in Persean)
  56. ----------------------- (2020). Shia in Islam. Proofreading and research by Mohammad Karim Parsa. Tehran: Allameh Tabatabaei University Publishing. (in Persian)
  57. Zarinkob, A.H. (1990). The record of Islam. Tehran: Amir Kabir publishing. (in Persian)
مجله علمی
دوره 20، شماره 3
مهر 1402
صفحه 157-173

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار