آسیب‌شناسی «معرفت دینی» در عصر ابن‌رشد و صدرالدین شیرازی (مورد مطالعه: «فصل المقال فیما بین الحکمة و الشریعة من الاتصال» و رسالۀ «سه اصل فلسفی»)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه علوم اجتماعی اسلامی، دانشکدۀ علوم اجتماعی؛ دانشگاه تهران؛ ایران

2 دانشجوی دکتری دانش اجتماعی مسلمین دانشکدۀ علوم اجتماعی؛ دانشگاه تهران؛ ایران

چکیده

در مقالۀ حاضر در صدد بررسی وضعیت «معرفت دینی» عصر دو حکیم اسلامی ابن‌رشد (520 - 595 هـ.ق) و صدرالمتألهین شیرازی (979 - 1045هـ ق) مبتنی بر دو اثر «فصل المقال...» ابن‌رشد و «رسالۀ سه اصل» صدرالمتألهین هستیم. هدف از انجام دادن این پژوهش، بازخوانی موضع آسیب‌شناسانه‌ای است که هر یک از این دو فیلسوف در مواجهه با روندهای معرفتی جامعۀ اسلامی عصر خود اتخاذ و با چنین تبیینی، بخشی از وضعیت تفکر آن عصر را ثبت کرده‌اند. روش پژوهش، توصیفی - تحلیلی است. در این نوشتار، نخست به بررسی اجمالی وضعیت اجتماعی ـ سیاسی حاکم بر فضای فکری عصر دو حکیم پرداخته شده، سپس به موضع‌گیری هر یک از این دو اندیشمند نسبت به جریان‌های موجود در عرصۀ تفکر دینی عصر خود در دو کتاب مورد مطالعۀ پژوهش پرداخته‌ایم و در ادامه، به مقایسۀ تشابهات و تمایزات اندیشۀ دو حکیم در این زمینه اقدام کرده‌ایم و در پایان به این نتیجه رسیدیم که هر دو متفکر، با معیارهای متفاوتی در صدد بررسی «موانع حصول معرفت دینی» هستند. با مبنا قرار گرفتن علوم شرعی همچون فقه، در معرفت دینی، آسیب‌های اصلی از نظر ابن‌رشد عدم استفاده از روش‌های عقلانی در استنباط علوم شرعی است و با مبنا قرار گرفتن علوم اخروی در معرفت دینی، این آسیب‌ها از نظر صدرالمتألهین، عدم توجه به «معرفت نفس» و علوم مکاشفات است.

کلیدواژه‌ها


  1. ابن‌رشد (1997). فصل المقال فی تقریر ما بین الشریعة و الحکمة من الإتصال أو وجوب النظر المقلی و حدود التأویل (الدین و المجتمع)، اشراف محمد عابد الجابری، بیروت: مرکز دراسات الوحدة العربیة.
  2. جابری، محمد عابد (1997). مقدمه‌ای بر فصل المقال فی تقریر ما بین الشریعة و الحکمة من الإتصال أو وجوب النظر المقلی و حدود التأویل (الدین و المجتمع)، اشراف محمد عابد الجابری، بیروت: مرکز دراسات الوحدة العربیة.
  3. ــــــ (2000). فصل المقال و تقریر ما بین الشریعة و الحکمة فی الاتصال، قدم له و علق علیه الدکتور أالبیر نصری نادر، الطبعة الثامنة، بیروت: دارالمشرق.
  4. حسین‌زاده، محمد (1389). معرفت دینی؛ عقلانیت و منابع، قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
  5. خامنه‌ای، محمد (1379). شخصیت و مکتب صدرالمتألهین (حکیم صدرالدین محمد شیرازی)، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
  6. شیرازی، صدراالدین (1340). رسالۀ سه اصل، مصحح سید حسین نصر، بی‌جا: انتشارات مولی.
  7. ــــــــــــــــــــ (1376). رسالۀ سه اصل، تصحیح و مقدمۀ محمد خواجوی، تهران: انتشارات مولی.
  8. قزوینی، سید ابوالحسن حسینی (1340). شرح حال صدرالمتألهین شیرازی و سخنی در حرکت جوهری، تهران: چاپخانۀ دانشگاه تهران.
  9. لک‌زایی، نجف (1381). اندیشۀ سیاسی صدرالمتألهین، قم: بوستان کتاب.
  10. نصر، سید حسین (1340). مقدمه‌ای بر رسالۀ سه اصل صدرالمتألهین، بی‌جا: انتشارات مولی.