نقد مبانی کانت در رابطه ایمان با عمل عبادی: با تأکید بر نظر مرتضی مطهری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

گروه معارف اسلامی، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی جهرم، جهرم، ایران

چکیده

رابطه ایمان با عمل از مسائلی است که مورد بحث و اختلاف نظر میان فیلسوفان و متکلمان اسلامی و غربی بوده است. در همه ادیان از پیروان خواسته شده که علاوه بر ایمان در مرحله عمل نیز به دین پایبند باشند. در این میان کانت در آثار خویش عقل انسان را قادر به ترسیم برنامه‌ای جامع برای سعادت خود می‌داند و معتقد به خودآیینی اخلاقی است. مطهری با تکیه بر قدرت عقل در تشخیص اصول و کلیات معتقد است که عقل بشری توانایی ترسیم چنین نقشه راه جامعی را ندارد و به نقد دیدگاه‌های کانت دراین‌باره پرداخته است. در این مقاله، با استفاده از روش‌های توصیفی و تطبیقی و بالاخص انتقادی، آسیب‌های وارده بر مبانی کانت در رابطه ایمان با عمل عبادی بررسی می‌شود. آسیب‌هایی که می‌توان از منظر مطهری به این ایده کانت وارد دانست عبارت‌اند از: تقلیل مفاهیم دینی به دریافت‌های عقلانی، عدم توجه به تفاوت بین حسن فعلی و فاعلی، بشری انگاشتن قوانین الهی، سرگردانی، گرفتاری در تناقض ایده و عمل، غفلت از ریشه و مبدأ افعال عبادی و اخلاقی، عدم تفکیک بین هدف و وسیله، عدم تفکیک بین انواع روابط.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ابن‌‌تیمیه‌ (۱۴۱۸)‏. الایمان. محقق: محمد ناصرالدین الألبانی. بیروت‌: مؤسسه‌ الرساله‌.
اترک، حسین (1389). نگاهی انتقادی به اخلاق کانت. جستارهایی در فلسفه و کلام، ش 85، 9 ـ 36.
‏‫امام‌الحرمین‌، عبدالملک‌بن‌ عبدالله ‌‏(بی‌تا)‏. الارشاد الی‌ قواطع‌ الادله‌ فی‌ اصول‌ الاعتقاد. مصر.
‏‫‏‫پیترسون‌، مایکل ‌و همکاران (۱۳۸۷)‏. عقل و اعتقاد دینی. مترجمک احمد نراقی‌ و ابراهیم سلطانی‌نسب. ‏‫تهران‏‫: طرح نو.
‏‫جوادی آملی، عبدالله (۱۳۸۹)‏. منزلت عقل در هندسه معرفت دینی. محقق و تنظیم‌کننده: احمد واعظی. قم: اسراء.
‏‫خسروپناه‌، عبدالحسین‌‏ (۱۳۸۸). آسیب‌شناسی دین‌پژوهی معاصر. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
‏‫شهرستانی‌، محمد بن‌ عبدالکریم‌‏ (۱۳۳۵)‏. الملل و النحل. مترجم: علی ‌بن‌ محمد ترکه‌ اصفهانی‌. مصحح: محمدرضا جلالی‌ نائینی. بی‌جا: بی‌نا.
‏‫عباسی، ولی‌الله‏ (۱۳۸۲)‏. فیدئیسم‏. معرفت، ش 67، 94 ـ 102.
‏‫فرجاد، محمدحسین‌‏ (۱۳۷۱). آسیب‌شناسی‌ اجتماعی‌ و جامعه‌شناسی‌ انحرافات. ویراست 3. تهران‌: بدر.
‏‫فعالی‌، محمدتقی‌‏ (۱۳۷۸)‏. ایمان‌ دینی‌ در اسلام‌ و مسیحیت. تهران: کانون‌ اندیشه‌ جوان‌.
کانت، ایمانوئل (1370). تمهیدات (مقدمه‌ای بر هر ما بعد الطبیعه که به ‌عنوان یک علم عرضه شود). مترجم: غلام‌علی حداد عادل. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
‏‫ـــــــــــــ (۱۳۷۸)‏. درسهای فلسفه اخلاق فلسفه. مترجم: منوچهر صانعی‌ دره‌‌بیدی‌. ‏‫تهران‌: نقش‌ و نگار.
‏‫ــــــــــــــ‌ (۱۳۸۱)‏. دین‌ در محدوده عقل‌ تنها. مترجم: منوچهر صانعی‌ دره‌‌بیدی‌. ‏‫تهران‌: نقش‌ و نگار.
کاپلستون، چارلز (1393). تاریخ فلسفه. مترجم: اسماعیل سعادت و منوچهر بزرگمهر. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. ج 6.
کورنر، اشتفان (1367). فلسفه کانت. مترجم: عزت‌الله فولادوند. تهران: خوارزمی.
محمدرضایی، محمد (1379). تبیین و نقد فلسفه اخلاق کانت. قم: مؤسسه بوستان کتاب.
‏‫مطهری، مرتضی‏ (۱۳۷۲). مجموعه‌ آثار استاد شهید مطهری‌. تهران: صدرا. ج 1 ـ 29.
‏‫مطهری، مرتضی‏ (۱۳۷۸). یادداشتهای شهید مطهری. تهران: صدرا. ج 1 ـ 12.
مهرنیا، حسن (1392). تبیین، بررسی، و نقد اندیشه دینی کانت. نقد و نظر، س 18 (ش 3)، 88 ـ 108.
هارتناک، یوستوس (1394). نظریه معرفت در فلسفه کانت. مترجم: غلام‌علی حداد عادل. تهران: هرمس.
‏Abbasi, W.A. (2003). Fideism. Journal of Marafet, 67, 94-102. (in Persian)
Acton, H.B (1974). Kants Moral Philosophy, in: New Studies in Ethics. Macmillan publisher.
Al-Juwayni (1950). Al-Irshad. Egypt: maktabat althaqafat aldiyniati Publishing. (in Arabic)
Atrak, H. (2011). A Critical Look at Kant’s Ethics. Journal of Essay in Philosophy and Kalam, 85(2), 9-36. (in Persian)
Capleston, Ch. (2013). History of Philosophy. translated by Ismail Saadat and Manouchehr Bozorgmehr. Tehran: Sherekat Entesharat Elmi va Farhangi Publishing. Vol. 6. (in Persian)
Dudleg, W. & Engelhard, K. (2011). Immanul Kant. Key Concept, Acu-men publisher.
‏‫Faali, M.T. (1999). Religious Faith in Islam and Christianity. Tehran: Canon Andisheh Javan Publishing. (in Persian)
Farjad, M.H. (1992). Social Pathology and sociology of deviance. 3rd edition. Tehran: Badr Publishing. (in Persian)
Hartnack, J. (2014). Kant's theory of knowledge. translated by GholamAli Haddad Adel. Tehran: Hermes Publishing. (in Persian)
Ibn-Taymiyya (1418). Kitab al Iman. Verified by Muhammad Nasir al-Din al-Albani. Beirut: moasesa al-Resale Publishing. (in Arabic)
Javadi Amoli, A. (2009). The Role of Intellect in the Geometry of Religious Knowledge. research and editing by Ahmad Vaezi. Qom: Esra Publishing. (in Persian)
Kant, I. (1965). Critique of Pure Reason. translated by Norman Kemp Smith. New York.
---------. (1972). Groundwork of Metaphsic. tr: paton, H.J. pp. 53-123, In: The Moral Law, Hutchinson University Library.
----------. (1991). Prolegomena to Any Future Metaphysics. translated by GholamAli Haddad Adel. Tehran: markaz nashr danshgahi Publishing. (in Persian)
---------. (2002). Kant's Lectures on Ethics. translated by Manouchehr Sanei DarehBedi. Tehran: Naqsh and Negar Publishing. (in Persian)
--------. (2002). Religion within the Limits of Reason Alone. translated by Manouchehr Sanei DarehBedi. Tehran: Naqsh and Negar Publishing. (in Persian)
‏‫Khosropanah, A.H. (2008). Research Religious Cintemporary of Phathology. Tehran: Farang and Andishe Islami Publishing. (in Persian)
Koerner, A. (1988). Kant's philosophy. translated by Ezzatullah Fouladvand. Tehran: Khwarazmi Publishing. (in Persian)
Mehrnia, H. (2013). An Examination of Kant's Religious Thought. Journal of Naqd va Naza Philosophy and Kalam, 18(3), 88-108. (in Persian)
Mohammad-Rezaei, M. (2000). Explanation and critique of Kant's moral philosophy. Qom: Bostan Kitab Publishing. (in Persian)
Motahari, M. (1993). Collection of works of master Shahid Motahari. Tehran: Sadra Publishing. Vol. 1-29. (in Persian)
‏‫--------------. (1999). Notes of master Shahid Motahari. Tehran: Sadra Publishing. Vol. 1-12. (in Persian)
Peterson, M. et al. (2008). Reason and Religious Belief. Translated by Ahmed Naraqi & Ibrahim Soltani Nasab. Tehran: Tarhe nu Publishing. (in Persian)
Pojman, L. P. (1999). Ethics, Discovering Right and Wrong. Wadsworth Publishing Company.
‏‫Shahrashtani, M. A.K. (1917). Al-Mill and Al-Nahl. translated by Ali bin Muhammad Turke Isfahani. the correction of M.R. [n d] Jalali Naini. (in Persian)